Hacı Bişkin – Armağan Kabaklı
Sarsıntı felaketinin en çok etkilediği vilayetlerden biri de Adana. Kentin Belediye Lideri Zeydan Karalar, hem zelzelenin büyük yıkımlara neden olduğu Hatay’da hem de Adana’da sarsıntıyla ilgili çalışmalarına devam ediyor. Karalar, uzmanların uyardığı Adana’yla ilgili çalışmalar yaptığını söylerken önümüzdeki günlerde Adanalılara bir açıklama yapacağını belirtti.
Karalar’la, Adana’nın mümkün bir zelzeleye ne kadar hazır olduğunu, belediyenin bu mevzudaki çalışmalarını ve zelzele nedeniyle gündemdeki istifa talebi hususlarını konuştuk.
‘BİNALARIN YARISINDAN FAZLASINA GİRİLMEDİ’
Hükümet yetkilileri Adana’da 11 binanın yıkıldığını ve 418 kişinin de zelzelede hayatını kaybettiğini açıkladı. Sizin belediye olarak bu sayıların dışında belirlediğiniz bir sayı var mı?
İlk evvel Türkiye’ye geçmiş olsun, başımız sağ olsun demek istiyorum. Zelzeleden 11 büyük vilayet etkilendi. Biz de zelzeleden etkilenen vilayetlerden bir tanesiyiz. Elazığ sarsıntısı ya da İzmir sarsıntısı baz alındığında bu bölgelerden 3 kat büyük bir sarsıntı yaşadık. Hatay, Elbistan, Maraş ve Adıyaman’daki zelzeleler kıyaslanınca natürel ki Adana bu bahiste biraz daha şanslı kalıyor. Bizim hesaplarımıza nazaran vefat sayısı 461. Bu sayıyı net çıkartmak da çok mümkün değil. Resmi sayı 418 ancak bizim iddialarımıza nazaran 461 kişi civarında hayatını kaybetti. Sarsıntı nedeniyle Türkiye’de 44-45 bin kişinin hayatını kaybettiğini açıklıyorlar lakin bu sayılar maalesef artıyor. Belediye liderlerinin beyanlarına nazaran, binaların neredeyse yarısından fazlasına hala girilmedi. Hatay’da enkaz çalışmalarına katılan takımımla bugün (27 Şubat) konuştum. Bana bu sabah enkazdan 2 cenaze çıkarttıklarını söylediler.
‘ADANA ZELZELEYE YÜZDE 50 BİLE HAZIR DEĞİL’
Sizce Adana mümkün bir sarsıntıya yüzde kaç hazır?
Şu anda yüzde 50 bile diyemeyiz. İşin gerçeği bu.
Deprem bilimci Naci Görür, zelzele konusunda bilhassa Adana’ya dikkat çekiyor. Adana’da her an sarsıntı olabileceği konusunda ikazlar devam ediyor. Sizin belediye başkanlığız periyodunda sarsıntıyla ilgili neler yapıldı?
Son günlerde Adana’nın zelzele konusunda riskli olduğu söyleniliyor. O günden itibaren hazırlık yapmaya başladık temelinde. Ama daha evvel Adana üçüncü sarsıntı bölgesiydi. 1998 zelzelesinden sonra Adana ikinci risk bölgesine girdi. Muhtemelen teğe de alınabilir, alınmayabilir bilmiyoruz… Biz de bilim insanlarıyla konuşuyoruz, sık sık çalışmalar yapıyoruz. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’yle de çalışıyoruz. İki gün sonra İstanbul’a gideceğim. Naci Görür dahil çok pahalı 8 bilim insanıyla konuşacağım. Burada da zelzeleyle ilgili bir bilgilendirme paneli yapmayı planlıyoruz. Şu an bilim insanları çalışmalarını sürdürüyorlar. Hala hareketlilik olduğu için Adana’yla ilgili net bir şey söyleyemiyorlar. Adana ile ilgili bundan beş ay evvel söyledikleri bu risk tablosunun biraz hafiflediğini söylüyorlar. Yani ‘Adana’da bir zelzele olabilir fakat bu sarsıntı 7 büyüklüğünden daha düşük olur’ diyorlar. Bu zelzelenin de Adana’nın birtakım ilçelerinde olacağı konuşuluyor. Bunlar büsbütün telaffuzlar şu an. Buna nazaran biz biçim alıyoruz. Zira Çukurova zelzelesinde ben konutumun karşısındaki binaya 15 dakikada trafikten ötürü gidemedim. Biz olacak bir zelzelede Çukurova’da konuşlanırsak öbür alanlara gitmemiz 3 saat sürer. Hasebiyle lokal nerede olacaksa oraya en yakın yerde sarsıntıya ulaşabilmek ve daha süratli can kurtarabileceğimiz hazırlıklar yapıyoruz.
‘AĞIR HASARLI BİNA SAYISI 200’
Belediye olarak belirlediğiniz riskli bina sayısı elinizde mevcut mu?
Bu mevzuya dair çalışmalarımız devam ediyor. Yalnızca biz değil Etraf Şehircilik Vilayet Müdürlüğü ile bakanlıkla birlikte çalışıyoruz. Orta hasarlı bina sayısı 600’ü 700’ü geçti. Ağır hasarlı bina sayısı 200’e yaklaştı. Bu facia bir durum aslında. Düşünün ağır hasarlı 200 bina daha yıkılsaydı vefat sayısının 20 katı olacaktı. Orta hasarlı binanın güçlendirilmesi ya da yerinde yapılması gerekiyor. Fakat ağır hasarlıların katiyetle yıkılıp tekrar yapılması gerekiyor. Burada ne kadar süratli hareket edersek hayat o kadar süratli olağana döner. Bu türlü bir tablo var. Sayı çok yüksek. Ben açıkçası Adana’da sayının bu kadar yüksek çıkacağını düşünmüyordum, giderek de artıyor bu sayı.
HÜKÜMETE ÇAĞRI
Deprem konusunda çalışmalarla ilgili hükümete bir davetiniz var mı?
Elbette var. Sarsıntının öncesi de var sonrası da var. Eski kentler dönüşmeli. 2000’den evvel yapılan binalar sarsıntı yönetmeliğine nazaran yapılmadığı için risk oluşturma ihtimali çok yüksekti. Aslında Adana’da yıkılan binaların yüzde 90’ı bu binalar. Yeni binalarda da yıkılan var onların sebeplerine bakmak lazım. Müteahhit yanlışı varsa nitekim ceza uygulanmalı. Sonuçta herkesi meşgul ediyorlar. Lakin son vakitlerde o denli bir tartışma var ki bence iş sulandırılıyor. Bu durum çok ilgisiz, alakasız istikametlere hakikat gitmeye başladı. Münasebetiyle o binaları yapanlar kadar imarı getiren de hatalı.
İskan alamayan her bina sorunlu binadır. Önemli manada iskansız bina olduğunu söylemek mümkün. Ben Seyhan Belediye lideri olduğumda 182 tane iskan alamamış, yeni bitmiş bina vardı. Natürel bu binalar benden evvel biten binalar. Tahminen bizim devrimizde bile biten bina vardı. Örneğin, iki tane ruhsatlı müteahhitlere denk geldik. Kontrole gidildiğinde sorulan ruhsatı gösteriyor fakat inşaatı uygulanmayan ruhsata nazaran yapıyor. Onların birçoklarını biz Etraf Şehirciliğe şikayet ettik. Mesela müteahhit 15, 20 katlı bir bina yapıyor. Buraya 30 aile yerleşiyor sonra iskana başvuruyor. Bakıldığında adamın fazla daire yaptığı belirli. Yıkmak gerekiyor lakin millet bu dairelere yerleşmiş oluyor. Milletin de başına yıkamayacağınıza nazaran bu iş bu türlü flu bir ortamda kalıyor. Bu çok sakıncalı bir şey.
Yapı kontrol de bu işte hatalı natürel. Sen yasal olarak kurulmuş bir kuruluşsun. Olağan ruhsata alışılmamış bir bina olduğunda çabucak gereğini yapmalısın. Fakat hiçbiri bunu yapmıyor. Dedim ki kardeşim su basmayı çıktığında onayı getireceksiniz. Binayı yüzde 30, yüzde 50 bitirdiğinizde de onay getireceksiniz. Biz bakacağız, ruhsata uygunsa devam edin diyeceğiz, uygun değilse durun diyeceğiz. Hasebiyle evvelden görme talihine sahip oluyorsunuz ve bunu engelleyebiliyorsunuz.
Siz aslında müteahhidin tek başına sorumlu tutulamayacağından bahsediyorsunuz…
Müteahhit tek başına sorumlu olur mu? Yani müteahhit sorumlu, onu denetleyen sorumlu, imar affı veren sorumlu, yanlış iş yapan herkes sorumlu.
‘CUMHUR İTTİFAKI MÜSAADE VERMEDİ’
1998 sarsıntısından sizin belediye lideri seçildiğiniz periyoda kadar geçen süreçte Adana’daki mahallî idareler zelzeleyle ilgili neler yaptılar?
Hiçbir şey yapmadılar. Biz belediye lideri olur olmaz İzmir sarsıntısından çabucak sonra Zelzele ve Afet Daire Başkanlığı kuralım istedik. Zira afet bir ülke gerçeği. Yangınlar, seller, zelzeleler ülkemizin yazgısı. Sarsıntı Daire Başkanlığı kurmak istedik lakin ne yazık ki bunu Cumhur İttifakı reddetti. Bu nedenle Zelzele Daire Başkanlığı’nı kuramadık. Biz yeniden engellemelere karşın sarsıntıdaki kayıpları azaltmak için çok önemli hazırlıklar sürdürüyoruz. Hatta şu an Japonlarla bir görüşmemiz var.
KİM İSTİFA ETMELİ?
Deprem sonrası en çok konuşulan bahislerden biri de istifa konusu oldu. Sarsıntı bölgelerinde yer alan belediye liderleri ya da rastgele bir yetkili istifa etmedi ve bu durum kamuoyunda da gündem oldu. Hatay Büyükşehir Belediye Lideri Lütfü Savaş da istifa sorusuna, ‘Şehir o kadar sıkıntı durumda ki bırakıp kaçmak olmaz. Ben istifa edeceksem, 10 belediye lideri da etmeli’ dedi. Siz bu mevzuda ne düşünüyorsunuz?
Sorumlu bir insan varsa istifanın ötesinde hukuk karşısında hesap da vermeli. Bu kadar can kaybının olduğu yerde istifa deva değil. Lakin kim istifa etmeli? 1999’da yapılan binaların üretiminden biz nasıl sorumlu olalım? Yeni belediye liderleri nasıl sorumlu olsun? Kaldı ki büyükşehir belediye liderleri en az sorumlu beşerler. Zira binalarda ruhsatı veren ilçe belediyesi, takip eden ilçe belediyesi, iskanı veren ilçe belediyesi. Yani büyükşehir belediyesine inanılmaz yetkiler tanınmamış bu noktada. Bizim inşaatı durdurup mühürlediğimiz 7, 8 tane bina da var. Ancak ne yazık ki mahkemeden müsaade alındı, mühürleme söküldü ve inşaat bitti. Burada sorumluluk dağıtacak olursanız, en az sorumluluk büyükşehir belediyelerinin. İlçe belediyeleri burada sorumlu da imar affını getirenler burada sorumlu değil mi? Yani sarsıntının çok yeni olduğu ülkelerde yapıyla ilgili çok katı yaptırımlar getirmek lazım. Asla fazla inşaat yaptırmamak lazım. Lakin bizim ülkede bu maalesef yok. Herkesin yaptığı yanına kar kaldığı için isteyen başına nazaran daire yapıyor.
Siz de sarsıntı bölgesinde incelemelerde bulundunuz. Dikkatinizi çeken ve unutamadığınız bir kıssa oldu mu?
Unutamadığım kıssalar var natürel. Zelzelenin her anı unutulmayacak bir kıssa, her an… Bir kız çocuğunun bina başında boynuma sarılıp, ‘Zeydan Amca babamı kurtar’ demesini asla unutmayacağım.
‘ADANA’NIN ÇOK BÜYÜK TALİHSİZLİKLERİ VAR’
Adana sokaklarını gezerken bilhassa dikkatimi çeken Saydam Caddesi oldu. Bir esnafın söylediğine nazaran burası muhtemel bir sarsıntıda en çok kullanılacak cadde. Muhtemel bir sarsıntıda o caddenin yetmeyeceği söyleniyor. Hatta bir tane esnaf orada bir kamulaştırma yapılabilir mi diye sordu. Sizin bu caddeyle ilgili bilhassa bir çalışmanız var mı?
Saydam Caddesi’yle ilgili bir meydan çalışması kelam konusu. Meydan 4-5 metre büyüyecek. Öbür tarafta da bir kamulaştırma olabilir. Alışılmış ki caddenin daha da büyümesi gerekiyor. Yalnızca o caddenin de değil Adana çok eski bir yerleşim yeri olduğu için 3, 4 dışında çok büyük cadde yok. Hasebiyle burada çok önemli kamulaştırma ortaya çıkıyor. Kamulaştırma yapılsın demekle de bu işler olmuyor. Bunun maddi bir bedeli var. O maddi bedeli bulmadan bu işi yapamazsınız. Adana’nın bu hususta çok büyük talihsizlikleri var. Borcu çok yüksek, geliri çok düşük. Bu iki parametre bizi istek ettiğimiz işleri yapmaktan alıkoyuyor. Biz Adana’da birçok şey yaptık, gelirimizi borcun üzerine çıkarttık ancak, Adana’nın gelirinin ayda 1 milyar olması gerekiyor. Saydam Caddesi’ni kamulaştırmaya kalksanız, 500, 600 milyon ya da 2 milyardan liradan aşağı bir bedel karşınıza çıkmaz. Münasebetiyle parayı bulamazsanız yapamazsınız o işi. Yani yapın demekle bu işler olmuyor. Derler ya peynir gemisi lafla yürümüyor…
‘ÇALIŞMA BİTTİĞİNDE ADANALILARA AÇIKLAMA YAPACAĞIM’
Deprem konusunda Adana halkına bir şey söylemek ister misiniz?
Deprem ülkenin bir gerçeği. Lakin bu kardeşleri gece gündüz tüm grubuyla çalışıyor. Aslında şahit oldular nasıl çalıştığımıza. 2 bin işçimiz neredeyse uyumadan seve seve her türlü hizmetleri veriyorlar. Vatandaşımızın muhtaçlığını karşılıyor olmaktan da büyük memnunluk duyuyoruz. Bütün kent dışarıda. Konutuna giren az insan var. Münasebetiyle on binlerce insanın kalacağı yeri ayarlamak, çadırını ayarlamak, sabah öğlen akşam yemeğini ayarlamak, iç çamaşırına kadar insani gereksinimlerini ayarlamak, bunları tedarik etmek ve vaktinde ulaştırmak o kadar büyük bir tertip gerektiriyor ki… Adana bunu muvaffakiyetle yaptı. Benimle birlikte çalışan gönüllülere, belediye çalışanlarına yürekten tebrik etmek istiyorum. Zelzele olur, olmaz kestirmek mümkün değil ancak bu türlü anlarda 24 saat uyumadan onların yanında olacağımızı söylemek istiyorum. Yakında zelzeleyle, Adana ile ilgili kılcal damarları inceleterek yaptığımız çalışmaların sonucu geldiğinde Adanalılara bir açıklama yapacağım. Şu an bu çalışma devam ettiği için açıklama erken olur.