Kürşad Oğuz
Kolombiyalı Juan Gabriel Vasquez 1973 yılında Bogota’da doğdu. Müelliflik, çevirmenlik, gazetecilik yapıyor ve yaşayan en kıymetli Latin Amerikalı müelliflerden.
1996 yılında, 16 yıl sürecek bir Avrupa hayatına başladı. Paris, Belçika ve Barselona’da geçirdiği 16 yılın akabinde 2012’de memleketi Bogota’ya döndü. Marquez, Llosa, Borges, Fuentes üzere isimlerden etkilenen muharririmizin yedi roman, iki öykü, iki deneme kitabı var ve yapıtları 30 lisanda yayımlanıyor.
Türkçe’de dört romanı var Vasquez’in. Biri, Kolombiya’da son 25 yılın en kıymetli romanlarından biri seçilen “Gammazcılar.” Başkası tekrar bol ödüllü “Costaguana’nın Kapalı Tarihi.” Üçüncüsü, 2013 tarihli “İtibarlar.” Dördüncüsü ise onu daha da ünlü yapan “Düşen Şeylerin Gürültüsü.”
Çeviriler yapan, Kolombiya’daki El Espectador gazetesinde köşe müellifliğini sürdüren Vasquez Türkçe’de de yayımlanan “Çarpıtma Sanatı” isimli denemesiyle Simón Bolívar Gazetecilik Ödülü’nü kazandı. Ayrıyeten “Yersiz Yurtsuz Adam” (2007) isimli bir Joseph Conrad biyografisi kaleme aldı. Vasquez’le konuştuk…
“BÜYÜK BİR ŞİDDET ÇAĞINA GİRDİK”
“Düşen Şeylerin Gürültüsü” romanınızla başlayacağım. Kitap, motosikletli iki kişinin hücumunda ölen Ricardo Laverde ve o an yanında olan Antonio Yammara’nın öyküsü. Alışılmış romanın odak noktasında düşünmek ve hafıza var. Onlara da gireceğim… Lakin ben, işin cürüm kısmıyla başlamak istiyorum. Bizi bu romanla ülkenizin karanlık geçmişine, uyuşturucu savaşlarına, çetelere, ABD’nin Latin Amerika üzerindeki tahakkümüne götürüyorsunuz… O devri anlatır mısınız biraz… 1970’lerde Kolombiya ve Bogota nasıl bir yerdi?
Biz birebir yıl doğmuşuz sizinle. Çağdaşız. Münasebetiyle uyuşturucu ticaretinin başlangıcı ve sürecini dikkate aldığımızda da çağdaşız. Ben uyuşturucunun bir rant kaynağı olmaya başladığı devirde doğdum. Çabucak çabucak zararsız küçük işlerdi o vakitler. Sonra beşerler marihuana ticaretinin ne kadar kârlı olduğunu keşfetti. O periyotta Kolombiya’dan ABD’ye birinci yasadışı, zımnî uçuşlar başladı. Şunu söyleyebilirim: Ben bir biçimde uyuşturucu ticaretiyle büyüdüm.
Nasıl yani?
Ben çocukken bu türlü bir uyuşturucu ticareti neredeyse yoktu. Bu ticaret benimle büyüdü. Yeniyetmeliğe geçtiğimde bunun ülkenin demokratik hayatı için büyük bir tehlike ve tehdit haline geldiğinin farkına vardım. Tıpkı vakitte bütün halkın hayatı için de tehlikeydi. Öngörülmesi imkânsız büyük bir şiddet çağına girdik. Bir daha geri dönüp dönemeyeceğimizi bilmeden, bunun garantisi olmadan çıkardık konutumuzdan. Bunun temel sebebi de Medellin kartelinin lideri Pablo Escobar’ın Kolombiya devletiyle girdiği ferdî savaştı. Bu savaş terörizm biçiminde kendini gösteriyordu. Kolombiya devletine karşı suikastlar ve ataklar tasarlayıp hayata geçirmek olarak başladı ancak maksadı aslında Kolombiya vatandaşları oldu. Ticari uçak atakları, alışveriş merkezlerinin bilhassa bayramlarda bombalanması mümkün olduğu kadar çok Kolombiyalı’yı öldürecek biçimde yapılıyordu. Benim dönemimde ülkemde hayat büyük bir dönüşüm geçirdi. Ben uyuşturucu ticareti tehlikesi büyürken büyüdüm. Hem ülkemin hayatı hem de demokrasisi için büyük bir tehdide dönüştüğünde büyüdüm. Şöyle bir bilgi zenginliğiyle büyüdüm: Hangi gazeteyi, hangi televizyon kanalını açarsanız açın karşınıza yıkılmış binalar, sokaklarda işlenen cinayetler, ölen insanların sayısı ve atakların kurbanları çıkıyordu. Bugün bile youtube’a girdiğinizde bir devlet başkanı adayını suikastçilerin kurşunlarıyla yere düşerken izleyebilirsiniz. Bunların hepsi kayıtlı ve ulaşılabilir şeyler. Bir noktada kendime şunu sordum: Evet, bu yılların görünür kısmıyla ilgili harikulade bir bilgi kaynağına sahibiz. Pekala görünmeyen, öznel, ferdî kısmını anlamak istersek ne yapabiliriz? Yanıt, bir romandı.
Bütün bu uyuşturucu trafiğinin halkın ömrü üzerindeki tesirlerini anlamak için…
“ESCOBAR’IN EN BÜYÜK KEŞFİ UMUTSUZ GENÇLİKTİ”
Size bunları sordum zira Türkiye’de de son birkaç yılda emsal olaylar yaşanmaya başladı. Uyuşturucu ticaretiyle beslenen küçük çetelerin; uyuşturucuyla ve ticaretiyle hayatı kararan, suça bulaşan gençlerin sayısı artıyor. Bu gençler, süratle güçlü olmak için bu çetelere giriyor; sonu malum… Kolombiya’da da gençler üzerinde bu türlü bir tesir oluşmuş muydu?
Evet, büsbütün bu türlü oldu bizde de. Pablo Escobar’ın en büyük keşfi, mutsuz ve umutsuz büyük bir genç neslin varlığıydı. Yiyecek bir şey bile bulamayan bu gençler çok yoksul ailelerden geliyordu, bunun da ötesinde işsizdiler ve uyuşturucu ticaretinde kullanılabilirlerdi. Escobar onlara bir gelecek vadetti fakat onları mevte götürdü. Bununla birlikte bütün bir genç neslin parayla bağını de değiştirdi, onları ikna etti. Gabriel Garcia Marquez’in bunu inceleyen çok güzel bir kitabı var: Bir Kaçırılma Hikayesi. Bu kitapta Marquez, bahsettiğim devirde Kolombiya gençliğinde bedellerin nasıl alt üst olduğundan bahsediyor. Gençler, çok çalışmanın büsbütün gereksiz olduğuna, kanunların çiğnenmek için yapıldığına, hayatta ilerlemenin en güzel yolunun uyuşturucu ticaretinden kazanılan kolay para olduğuna inanıyor ve inandırılıyorlardı. Bunun sonucu bir felâket oldu.
Bunu bana Amin Maalouf söylemişti. “Pek çok mahallede en çok hürmet gören kişi hoş bir arabası olan uyuşturucu kaçakçısı. Gençler de hayatları boyunca çalışıp zenginleşemeyen anne babaları yerine bu kaçakçı üzere olmak istiyor.”
Evet, o denli.
Gençlerin rol modelleri artık anne babaları yahut öğretmenleri değil. Uyuşturucu kaçakçıları yahut lüks hayatlarını sergileyen toplumsal medya fenomenleri. Bu bir toplum için çok tehlikeli bir durum, hatta bir hastalık değil mi?
Evet, katiyetle. Bence uyuşturucu ticaretinin şu an algılanma biçiminin değerli bir kısmı, makûs dizilerde bu dünyanın sıradanlaştırılmasının, doğallaştırılmasının sonucu. Bu yüzden, bu dünyayı titiz bir biçimde anlatma uğraşı giderek daha gerekli hale geliyor. Bu öyküyü Hollywood’un sansasyonel yaklaşımına, bu cins dizilerin sunduğu cazibeli hayat algısına bırakamayız. Bu, dizilerdeki hayat değil. Bu, dehşetli bir şiddet içeren, bayan düşmanı ve yozlaşmış bir dünya. Ve bu dünya, benimki üzere ülkelerde demokrasiyi önemli biçimde tehlikeye atıyor.
Ama bence bu hayatın kesimi yalnızca bu çeteler yahut gençler değil. Bu sistem sürüyor zira bu kara paradan faydalanan birçok insan var.
Evet.
Belki ben yahut benim üzere pekçok kişi de dolaylı olarak faydalanıyor, bilmiyorum. İşte bu yüzden bu ticaret bitmiyor, devam ediyor.
Dinleyin. Bence uyuşturucu trafiğinin yarattığı tehlikeye verilecek tek karşılık yasallaşmasıdır. Yasallaşmayı destekliyorum zira kaçakçıların tüm gücü, uyuşturucu trafiğinin sonucu olan tüm yolsuzluklar ve çürüme, uyuşturucunun yasadışı olmasından kaynaklanıyor. Şayet yasal hale gelirse, bu büyük bir kamu sıhhati sorunu haline gelir, evet. Ancak mafya ortadan kalkar, yolsuzluk ortadan kalkar, şiddet ortadan kalkar. Zira bunların hepsi, pazarın yasadışı olmasının sonucu. Uyuşturucu yasallaşırsa alkol yahut diyabete yol açan şeker kaynaklı sıhhat meseleleri üzere bir problemle karşı karşıya kalacağız. Lakin gördüğünüz üzere ne alkolün ne de şekerin pazarı yöneten cani mafyaları var. Uyuşturucu ile ilgili iki problemimiz var: Birincisi, tüketimle ilgili kamu sıhhati sorunu; oburu, mafyalar, yolsuzluk ve şiddetle ilgili kamu tertibi sorunu. Yasal hale getirildiğinde ikincisi ortadan kalkar.
İyi fakat, silahları ele alalım. ABD’de ferdî silahlanma yasal. Silah satın alabiliyorsunuz. Ancak ABD’de şiddet ve cinayetler azalmıyor.
Çok âlâ bir soru, çok hoş. Ben silahlar kelam konusu olduğunda tam karşıtının yanlışsız olduğuna inanıyorum. Uyuşturucunun yasal hale getirilmesini destekliyorum zira burada ferdî sorumluluk var. Devletin benim bedenimle ne yapmam gerektiğini söyleme hakkı yok; tıpkı sigara içmemde ya da içki içmemde olduğu üzere. Silahlar sözkonusu olduğundaysa devletin insanların elinden bu silahları alma hakkı vardır. Devlet “silaha yalnızca ben sahip olabilirim” deme hakkına sahiptir zira “şiddet inhisarının devlete ilişkin olması” diye bir gerçek var. Silahların zararsız olduğu ve insanların sorumlu olduğu fikri büsbütün yanlıştır. Şayet insanların elinden silahları alırsak cürüm oranı büyük ölçüde azalır ve bunu pek çok yerde görebiliriz. Münasebetiyle devletin şiddeti inhisarına alma hakkı hatta yükümlülüğü vardır, fakat bireylere hangi unsurları kullanabileceklerini söyleme hakkı yoktur.
“PARA MI ALIRSIN YOKSA KURŞUN MU!”
Uyuşturucu kaçakçılığının 60’lı yılların sonunda başladığını söylediniz ve anladığım kadarıyla yavaş yavaş bu ticaret siyaseti de zehirledi Kolombiya’da.
Evet.
Bu süreç Kolombiya’da nasıl gelişti? Siyaset ve yargı, uyuşturucu ticaretiyle nasıl zehirlendi; bu suça nasıl bulaştı?
Bu çok çok süratli oldu. Uyuşturucunun büyük ölçülerde paralar üretmeye başladığı andan itibaren her şey çok süratli gelişti. Çünkü uyuşturucu işini korumak için siyasi güce sahip olunması, siyasetçilerin uyuşturucu kaçakçılarının yanında yer alması gerekiyordu.
Tıpkı Mario Puzo’nun Baba romanı ve ondan uyarlanan sinemada olduğu üzere…
Evet, bu sinema Kolombiyalı bir izleyici için Pablo Escobar ile yaşadıklarımıza çok emsal bir gerçeğin tekrar üretimi üzereydi. Escobar da, Baba karakteri üzere son derece güçlü bir figürdü. Özetle, uyuşturucu ticareti kendini korumak için gerekli olan yolsuzluk ağını kısa müddette yarattı. Zira uyuşturucu büyük bir para kaynağı haline geldiği andan itibaren; yargıçların, siyasetçilerin ve polisin dayanağına muhtaçlık vardı. Yasadışı uyuşturucu ticaretini korumak için ödeme yapmak, onları satın almak gerekiyordu. Bu formda yolsuzluk başladı. Pablo Escobar’ın ünlü kelamı neydi? “Ya para, ya da kurşun.” Para mı alırsın, yoksa kurşun mu? Ne istiyorsun? Sen seç! Para mı istersin, yoksa öldürülmek mi? Bu türlü bir durumda karşı taraf için öbür bir seçenek yoktu.
Politikacılar da doğal olarak parayı seçti.
Tam olarak o denli. İşte bu, ülkemin ahlâki ve siyasi çöküşünün başlangıcıydı. Siyasetin uyuşturucu parasını kabul etmeye başlamasıyla polisler ve yargıçlar de tıpkı şeyi yaptı; “hayır” diyen kahraman insanlarsa çabucak öldürüldü. Gazeteciler de tıpkı halde maksat alındı, öldürüldü. Ve dediğim üzere, bunların hepsi, yolsuzluğun, paranın ve uyuşturucunun büyük gücünün bir sonucuydu. Uyuşturucu yasal hale gelseydi, satın alınmış yargıçlara, satın alınmış polislere ve satın alınmış siyasetçilere muhtaçlık kalmazdı.
Ben tekrar halkın hissesine vurgu yapmak istiyorum. Pablo Escobar halkın bir kısmı tarafından baba üzere görülüyordu; halkın babası. Zira o halk da bu uyuşturucu ağı sayesinde para kazanıyordu. Bu yüzden, ikinci bir devlet üzere görülüyor ve o denli hareket ediyordu Escobar. Hakikaten de ikinci bir devlet üzereydi.
Evet. Benim bakış açıma nazaran, bu durum dışarıdan göründüğü kadar yaygın değildi. Evet vardı bu türlü bir şey ancak azınlığı kapsıyordu. Pablo Escobar’ı bu formda baba üzere gören bakış açısı Medellin halkının çok dar bir bölümüne aitti ve onlar, Kolombiya devletinin sağlayamadığı tüm yanıtları, hayata dair tüm tahlilleri Pablo Escobar’da bulan en fakir, en çaresiz insanlardı. Şayet insanların hayatlarını uygunlaştırmak için çok daha ahlâki ve etik nedenler yoksa, bu beşerler dikkate alınmazsa sonuç bu olur. Devlet en umutsuz insanlara dikkat etmezse, her vakit devletin gücünü ele geçirecek, onun yerini alacak bir cürüm yapısı olacaktır. Bu boşluğu Pablo Escobar doldurdu. Çok akıllıydı; Kolombiya devletinin yokluğunu fark etti ve devletin büsbütün unuttuğu bir halk, kartellerin ve Escobar’ın dünyasına çok açık hale geldi.
Şimdi de Türkiye’de, bilhassa de İstanbul’da küçük Escobarlar ortaya çıkıyor. Büyük değiller tahminen, küçükler lakin bilhassa motosikletli, kasklı cinayetler işliyorlar. Ülkede “Kolombiya oluyoruz, Meksika oluyoruz” tasası var. Bu bir yerde bitmez mi?
Bunun sonu yok, bir başladı mı emin olun asla bitmez.
Peki bugün Kolombiya’da durum nasıl, bitti mi, yoksa çok daha berbat mü?
Hayır bitmedi, yalnızca dönüşüm geçirdi. Artık Medellin Karteli, Cali Karteli ya da Kuzey Kolombiya Karteli üzere büyük karteller yok. Evvelce birbirleriyle çatışan büyük hata kümeleri vardı, artık onlar yok. Artık daha ayrık ve zımnî küçük kümeler var ve yasa dışı orduların ortaya çıkması da kelam konusu. Uyuşturucu parası, radikal sol devrimci gerillaların, radikal sağ paramiliter güçlerin ve kırsal bölgelerde, devletin denetimi dışında bulunan cürüm çetelerinin finansmanında kullanılıyor. Evvelden bunlar kentlerde yaşanıyordu, artık ise devletin denetimi dışındaki küçük köylerde oluyor. Uyuşturucunun yolsuzluk ve şiddet gücü asla sona ermiyor. Bu daima yine üretiliyor; biçim değiştiriyor, aktörler değişiyor lakin asla bitmiyor zira bu çok, çok kârlı.
Öyleyse uyuşturucu ticaretinin teröre dönüşme riski de var. Sağ, sol da farketmiyor; hepsi bu uyuşturucu parasını kullanabiliyor…
Elbette. Bu her vakit bir mümkünlük. Kolombiya’da kentlerin dışındaki ve uzağındaki şiddet 10 yıl öncesine nazaran çok daha ağır. Zira uyuşturucu ticareti yapan cürüm çetelerinin buralardaki gücü eskisinden çok daha fazla. Bu da telaş verici.
“ASLA TOPLUMSAL MEDYADA OLMAYACAĞIM”
Sosyal medyaya dönersek, orada bir lüks ömür gösterimi var. Toplumsal medya fenomenleri varlıklı hayatlarını sergiliyorlar, bu da gençlerin onlara benzemek istemesine neden oluyor. Bu manada toplumsal medya bir tehlike mi?
Emin değilim. Lakin buna yanıt verecek biri de değilim açıkçası…
Çünkü toplumsal medyayı çok kullanmıyorsunuz.
Hiç kullanmıyorum. Hiçbir yerde hesabım yok.
Neden bütün güzel muharrirlerin toplumsal medyayı hiç kullanmadıklarına şahit oluyorum sanki…
Bilmiyorum, ancak ortak arkadaşımız muharrir Javier Cercas da kullanmıyor. Ben toplumsal medya konusunda çok kuşkucuyum ve toplumsal medyada hiçbir varlığım olmadı, asla da olmayacak. Evet, toplumsal medyanın vatandaşlık, demokratik iştirak, demokratik sohbetler üzerinde çok berbat tesirleri olduğuna ikna oldum. Lakin gençler üzerinde uyuşturucu işine girmek üzere bir risk oluşturup oluşturmadığını bilemem. Lakin gençlerin zenginlik ve cazibeli bir dünyanın enteresan imgelerine karşı savunmasız olmaları beni şaşırtmaz. Bu da bir risk oluşturuyor.
Escobar’ın çiftliğini gördünüz mü? Büyük ve ünlü bir çiftliği, konutu vardı.
Evet.
Romanınızda bir kahramanınız anlatıyor burayı.
Evet. Pablo Escobar’ın hayvanat bahçesini ziyaret ettiğimde 9 yaşındaydım. Konutunun etrafında kocaman bir toprağı vardı. Ona ilişkin birkaç mesken vardı. Bu özel meskenlerin etrafında halka açık bir hayvanat bahçesi inşa etmişti. Pablo Escobar’ın kim olduğunu hiç bilmeden 9 ya da 10 yaşımdayken ziyaret ettim orayı. Kolombiyalı bir çocuk için enteresan bir yerdi.
Napoles’ti yerin ismi sanırım.
Evet, Napoles Malikanesi. Benim ziyaretimden çok kısa bir süre sonra adalet bakanı suikaste uğradı ve bu, Kolombiya için fecî bir olaydı. Hayatımızda gerçek bir travmaydı. Bu türlü kıymetli bir siyasetçiye suikast daha evvel hiç yaşanmamıştı. Natürel ki bu suikastı gerçekleştiren Pablo Escobar’dı. İşte bu halde, gizemli bir figür olan, “tuhaf hayvanat bahçesinin sahibi” denilen, ikinci sınıf bir siyasetçi olduğunu sandığımız Escobar hakkında bilgi edinmeye başladık. O devirde Kolombiya’nın en güçlü uyuşturucu kaçakçısı olduğunu bilmiyorduk ve doğal ki onun dönüşeceği şeyi de iddia edemezdik.
“İLK ZULME UĞRAYAN GAZETECİLER OLUR”
Dünyada artık güçlü bir anti-entelektüalizm var. Bu, Türkiye’de de tartışılıyor. Yazmak, okumak, eğitim görmek artık prestij görmüyor, elitist gösteriliyor, hatta aşağılanıyor. İktidarlar bile bunları bu türlü sunuyor. “Neden okuyorsun, okumak sana para kazandırmaz” deniyor. Bu ne kadar tehlikeli?
Evet, elbette çok tehlikeli. Bunu birçok açıdan kıymetlendirebiliriz. Öncelikle, gerçeği sorgulamayan, nasıl sorgulayacağını bilmeyen bir vatandaş, dünyada her yerde çarçabuk varolan palavraların ve yarı gerçeklerin ortasına düşer, kurbanı olur. İktidarın sorgulanması için okumak, kurgu ile, edebiyatla temas etmek çok kıymetli. Siyasi palavralara, dinin palavralarına ve bazen de günlük hayatta yaşadığımız palavralar dünyasına karşı birer panzehir misyonu görür okumak. Bunu inkâr etmek imkânsız ve bunu aslında görüyoruz. Bu nedenle, bir devlet antidemokratik bir istikamete hakikat kayarken başımıza gelen birinci şeylerden biri daima gazetecilerin ve romancıların zulme uğramasıdır, zira bu insanlar…
Gerçeği gösterirler…
Evet gerçeği gösterirler. İşte bu yüzden kurgunun, kitapların ve gazeteciliğin bir toplumda taşıdığı yer, onlara verilen paha, o toplumun ne yapmak ve ne olmak üzere olduğunu ortaya koyar. Ve sanırım roman, tanıdığım birçok ülkede, hayatın kenarına itilmiş durumda.
Çünkü bilmeyenleri, okumayanları yönetmek daha kolay. İktidarlar bu yüzden mi düşünmeyen, okumayan beşerler istiyor?
Evet. Ben romancı olarak konuşabilirim. Albert Camus’nun dediği üzere, romanlar birinci başta iktidarın, hükümdarların, prenslerin ve efsanevi kahramanların öykülerini anlatan, onların iktidarlarını onama ve istek gösterme araçlarıydı. Lakin bir noktadan itibaren roman bir başkaldırı alanı haline geldi. Roman, iktidara karşı el kaldırdığımız, “Yalan söylüyorsunuz, tarih bu türlü gerçekleşmedi” dediğimiz yerdir artık. Romanlar “Sizin unutmaya ve unutturmaya çalıştığınız bir şey var lakin ben hatırlıyorum” demek için vardır. İşte bu yüzden roman tehlikelidir. Roman, iktidarın bize anlattığı tarihe bir sorgulama getirir ve siyasetçiler, kısmen de olsa, bu yüzden muharrirleri sevmezler. Soljenitsin’in de dediği üzere, “Büyük bir muharrir ikinci bir hükümet gibidir” ve hükümetler ikinci hükümetleri sevmez.
Yazmak ve okumak devrimci bir aksiyondur yani…
Evet, devrimci diyebiliriz. Lakin tıpkı vakitte bize anlatılan öyküye katılmamak, bir bakıma asi olmak manasına da geliyor ve bu muhaliflik rahatsızlık vericidir.
Bogota’yı, Kolombiya’yı 1990’larda terk ettiniz, değil mi?
Tam olarak 1996’da.
Tüm bu karmaşa ve çeteler yüzünden miydi, yoksa yalnızca Avrupa’da yaşamak için mi?
Bence muharrir olmak istediğim içindi.
Gitmeden müellif değil miydiniz? Hakikat, 23 yaşındaydınız o vakit…
Gerçek şu ki, ben daima yazdım. Lakin Latin Amerika’da çok garip bir gelenek var.
Kitabınızda şöyle bir cümle var: “Latin Amerika’da ihtilal yapmak yazmaktan çok çok daha kolay.”
Kesinlikle. Evvelden Kolombiya’da ihtilal yapmak, muharrir olmaktan çok daha kolaydı. Artık bunun gerçek olup olmadığından emin değilim. Lakin gençliğimde romancı olma mümkünlüğünü düşünmeye başladığımda, bunun çok güç olduğunu fark ettim. Yaşama imkânı çok kısıtlıydı Kolombiya’da. Bahsettiğim Latin Amerika geleneği şu: Latin Amerikalı müellifler, ülkeleri hakkında daha uygun yazmak için yurtdışına çıkarlar. Mesela, García Márquez…
José Saramago’nun dediği üzere, “adayı görmek için adadan uzaklaşmanız gerekir.”
Evet o denli. Bu tahminen hem politik hem de duygusal açıdan bu türlü. Her halükârda, Latin Amerika edebiyatı tarihi bir sürgünler tarihidir, değil mi? García Márquez “Yüzyıllık Yalnızlık”ı Meksika’da yazdı, Mario Vargas Llosa “Yeşil Ev”i Paris’te yazdı, Carlos Fuentes Terra Nostra’yı Washington’da yazdı. Güya bir formda uzaklaşmak gerekiyordu, yalnızca politik nedenlerle değil, kültürel nedenlerle de. Zira romanların kültürlerin kesişme noktasında olmaya, farklı geleneklerden beslenmeye, kendi sonlarına hapsolmamaya muhtaçlığı vardır. 23 yaşındaydım ve romancı olmak istiyordum. Ben de bunu yaptım; Kolombiya’dan ayrıldım ve Paris’e gittim. Fakat vakitle diğer bir şeyin daha peşinde olduğumu anladım; bir tıp huzur, sükûnet… Çok şiddetli bir dünyada, bombaların, akınların, sokaklarda silahlı çatışmaların olduğu bir kentte büyümüştüm. Tıpkı vakitte her gün vefat korkusu yaşamadan hayatımı sürdürme tecrübesini de edinmek istiyordum. Fakat bunu, vakitle anladım.
KOLOMBİYA DEVLETİ FARC İLE BARIŞTI MI?
Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri yani FARC, Kolombiya hükümetiyle yakın devirde barış imzaladı. Bugün Türkiye’de de terör örgütü PKK ile tekrar misal bir süreçten, bir barıştan bahsediliyor. Örgütü kuran ve mahpusta olan Öcalan, Meclis’e davet edildi bile. Bu görüşmeler Kolombiya’da işe yaradı mı, ya da şu anda durum nasıl?
Kolombiya hükümeti ile FARC ortasındaki barış görüşmeleri 2012’den 2016’ya kadar 4 yıl sürdü.
Aynı şey o devirde Türkiye’de terör örgütü PKK ile de yaşandı lakin işe yaramadı.
Kolombiya örneğinde, öncesinde birtakım meseleler yaşansa da, başlangıçta işe yaradı bu görüşmeler. Kolombiya toplumunun bir kısmı, kimileri son derece haklı kimileri ise palavralara dayalı sebeplerle müzakerelere karşı çıktı. Uzun bir müzakere süreci sonunda gelen referandumda, Kolombiya halkı, benim de savunduğum barış mutabakatlarını reddetti. Bunun akabinde tekrar müzakereler başladı ve nihayet mutabakatlar imzalandı. Benim açımdan, daha adil, daha dayanışmacı ve daha özgür bir ülke modeli sunan ve 50 yıllık çok şiddetli bir savaşı sona erdiren bu mutabakatlar başarıydı. Lakin bunu hayata geçirmek, gerçeğe dönüştürmek, bunu sağlayacak tüm siyasetleri pratiğe dökmek gerekiyordu. Bunu yapamadık, zira sonraki hükümetler, mesela Ivan Duque hükümeti muahedeye büsbütün karşı çıktı. Mutabakatları kurnazca parçalamaya başladı, bir manada onları göz arkası etti ve ulusal birliği sağlayabilecek muahedeleri daima reddeden bir siyasi telaffuz ortaya koydu. Bu yüzden süreç sonuçsuz kaldı. Artık ise muahedeleri yetersiz bulan ve onları yine müzakere edeceğini söyleyen bir sol hükümetimiz var. Durumu tekrar rayına oturtmaya çalışıyoruz.
FARC şu an etkin durumda mı?
Hayır. Muhalifler, gerillalar hâlâ var lakin. FARC 15 bin kişilik bir orduydu ve bunların birden fazla silahlarını bıraktı. Fakat savaşmaya devam eden ya da kısmen barış mutabakatlarının gereğince süratli biçimde hayata geçirilememesi nedeniyle tekrar silahlanan küçük bir kesim var. Fakat bunlar hiçbir siyasi varlık sebebi olmayan isyancılar, silahlı teröristler ve hatalılar.
“BAŞKALARINI SUÇLAMAK AHLÂKSIZCA”
Kolombiya, Kristof Kolomb’un ülkesi manasına geliyor, değil mi?
Evet.
Ama yeniden de Kristof Kolomb, bugünün Kolombiya topraklarına hiç ayak basmadı. Kaygılı Kolomb’a Yeni Dünya’ya gerçek yola çıkmadan evvel bir arkadaşı şöyle demişti: “İnsan cenneti de cehennemi de beraberinde götürür.” Kolomb ya da Avrupalılar ya da Amerikalılar Latin Amerika’ya düzgünlük mi getirdi, kötülük mü?
İkisi de değil, hayır. Bence yazgımızdan ve kararlarımızdan biz sorumluyuz. Kolombiya’nın bir tarihi var.
Çünkü başımıza ne geldiyse yabancılar yüzünden geldiğini, yanlış yapanın, sömürenin daima Batılılar olduğunu, onların berbat olduklarını düşünürüz.
Evet. Bugün bahtımız üzerindeki her türlü sorumluluğumuzu reddetmeye yönelik bir eğilimimiz var. Sorumluluğu oburlarının üzerine atmak, başımıza gelen her makûs şeyin oburlarının cürmü olduğunu söylemek… Bu çok tehlikeli ve etik dışı bir anlayış lakin her yerde rastlıyoruz. Artık, beş asır evvelki sömürgecileri bugün yaşadığımız düşünceler için suçluyoruz. Her vakit mutsuzluklarımızın sorumlusu olan birilerinin olduğunu söylemek halkı oyalamanın bir yoludur. Ben daima şunu söylerim: Latin Amerika’da sol her vakit daha güzel bir gelecek vadetti. Sağ ise her vakit daha güzel bir geçmiş. Geçmişi dönüştürmek, siyasetçilerin arzuladığı gerçek güç oldu.
Türkiye’de de birebir şey oldu aslında. AK Parti iktidarı 23 yıldır yeni bir tarih yaratmak istedi. Hatta bir periyot Osmanlı vurgusu öne çıktı. Fakat dediğiniz üzere sol da yapıyor bunu.
Dünyadaki bütün siyasi güçler geçmişi denetim etmenin ne kadar çıkarlı olduğunu anladı. George Orwell’in 1984 romanında söylediği üzere, “Geçmişi denetim eden geleceği denetim eder, şimdiyi denetim eden geçmişi denetim eder.” Tarihin belli bir anında siyasi iktidar sahibi olmak, birebir vakitte tarihi ve geçmişi tekrar yazma ve düzenleme imkânı getirir. Bu yapılırsa bir ülke istenilen tarafa götürülebilir. Kolombiyalı ve Latin Amerikalı siyasetçiler bunun farkına uzun vakit evvel vardı. Bu yüzden tüm sorumluluğu üstümüzden atıp diğerlerine yüklüyoruz. Bugün yaşadığımız şeylerden başkaları, yabancılar sorumlu, zira bundan 5 yüzyıl evvel ne olduğumuz şeyin sorumlusu da onlardı. Bence bu hem yanlış hem de korkakça; birebir vakitte da vatandaş olarak sorumluluğumuzdan kaçmaktır.
“Gammazcılar”da, kahramanınız şöyle diyor: “Topluluğu kendi yanılgılarının soyluluğu konusunda ikna etmek, sorumlu olduğun felâketlerin haklılığını kanıtlamak, bunlar dünyanın en güç şeyleri değil mi?” Sıkıntı ancak ikna edenler çıkıyor. Dün Hitler Musevilere karşı bunu yaptı. Bugün İsrail, Filistinlilere karşı bunu yapmıyor mu?
Açıkçası bu hususta pek konuşmak istemiyorum. Nitekim de bu hususta bir şey yazıyorum ve şu an konuşmaya hazır değilim.
Peki ne yazıyorsunuz?
Uzun ve sıkıntı bir makale ancak şu an konuşamam.
KOLOMBİYA’NIN “NAZİ” MUSEVİLERİ…
Tamam, sorun değil. Aslında o kitabınızdan yola çıkarak şunu sormak istiyordum. 1930’ların sonunda kimi Alman Musevileri, Almanya’dan kaçıp Kolombiya’ya gelmiş. Sonra mallarına el konmuş. Bu nasıl bir deneyimmiş, nasıl anlatıyorlar?
Evet, Gammazcılar’ın kıssası, ailesi 1938’de Kolombiya’ya gelen bir Alman Musevisi bayanla yaptığım konuşmadan doğdu. Savaşın çabucak öncesinde, Hitler’in iktidara yükselişinin çok tehlikeli bir şey olduğunu anlamışlar; o sırada Hitler’in bir mecnun ya da egzotik bir figür değil bir katil olduğunu görmüşler. Ve Almanya’yı terk ederek Kolombiya üzere bilinmeyen bir ülkeye gelmişler. Savaşın başında Kolombiya, Amerika Birleşik Devletleri’nin, müttefiklerin yanında yer aldı. Ve akabinde Kolombiya’da düşman vatandaşların listeleri çıkarılmaya başladı.
Kara listeler mi?
Nazizm’e yahut İtalyan faşizmine sempati duyan vatandaşlardan oluşan kara listeler… Fakat bu kara listeler neredeyse anında öteki bir şeye dönüştü, hoşunuza gitmeyen birilerini denetim etmek için araç haline geldi…
Bir yandan da bunların varlıklarına el konuyordu…
Örneğin savaşın inançlarıyla, savaşla hiçbir ilgisi olmayan ticari, şahsî yahut siyasi düşmanlar ihbar ediliyordu. Pek çok insan bu türlü haksız yere kara listeye dahil edildi. Ben de bu Alman Musevisi bayanı buldum. Babası Yahudi olduğu için Almanya’dan kaçmıştı fakat Alman olduğu için Kolombiya’da kara listeye alınmıştı. Bu kozmik adaletsizlik beni sahiden etkilemişti.
Kadının babası da kara listedeydi…
Evet, zira Alman’dı…
Ama Yahudi olduğu için Almanya’dan kaçmıştı…
Evet, Yahudi olduğu için. Fakat bir noktada Kolombiya polisi, savaşın gerçekliğinden habersiz Kolombiyalı memurlar Alman olan her şeyin Nazi olduğunu düşünmeye başladılar ve bu yüzden hiç de hak etmeyen insanlara zulmetmeye başladılar.
Bu gerçek bir öyküydü değil mi?
Evet, gerçek bir öyküydü. Bu bayan bana üç gün boyunca öyküsünü anlattı. Romanın çekirdeğinde bu öykü var.
Sonra ne oldu?
Romanda mı?
Hem romanda hem gerçekte…
Kara listeler, otel üzere yerlerin Kolombiya devleti tarafından kamulaştırılması ve düşman olarak görülen bu vatandaşlar için lüks hapishanelere dönüştürülmesiyle sonuçlandı. O beşerler buralara hapsedildi.
Bu insanların servetlerini kim aldı? Devlet mi?
Evet. Bu insanların servetleri bir formda devlet kurumları tarafından rastgele bir denetim olmaksızın kamulaştırıldı ve bu da diğer bir adaletsizlik kaynağı haline geldi.
“ADİL TOPLUMA ŞİDDETLE ULAŞILMAZ”
Vatan sizin için ne tabir ediyor? “Gammazcılar”da kahramanınız, “Ubi bene ibi patria” diyor. Yani “Nerede yeterliysen vatanın orasıdır.”
Ben de buna inanıyorum.
Yani insan kendini nerede yeterli hissediyorsa oralıdır. Kökler yalnızca bitkilerde olur…
Bu, bahsettiğim Yahudi baba Gabriel Santoro’nun fikri. Dinleyin, benim hakikaten evrenselci bir kabiliyetim var. Kendimi, benim olmayan ülkelerde güzel hissediyorum. İnsanların, kendi ülkeleri olmayan bir ülkede ömür inşa etme maharetlerine güveniyorum. Ve bunu ben de daima yapıyorum. Kolombiya benim ülkem, benim takıntım. Ülkemin meselelerine bir nebze olsun tahlil bulma maksadı taşımayan tek bir sayfa kurgu metin yazmadım. Ancak her vakit, her yerde, tanımadığım beşerlerle, ana dilim olmayan bir lisanda konuşurken çok rahat hissettim. Bir muharririn gerçek vatanının lisanı olduğunu söyleyebilirim. Ve benim İspanyolcam yalnızca Kolombiya’da konuşulmuyor, dünya genelinde 600 milyon insanın konuştuğu bir lisan bu.
En çok konuşulan üçüncü lisan, evet.
Şimdi Paris’te yaşıyorum lakin Madrid’e taşınmak üzereyim. Benim için bir şey değişmeyecek. İnsanları seviyorum, çok meraklıyım, beşerlerle tanışmayı, onlara hayatları hakkında bilinmeyen sorular sormayı seviyorum…
Ama ben size İsrail’le ilgili açık bir soru sorduğumda karşılık vermediniz.
Evet, gerçek. Ben sorular sormayı seviyorum, cevap vermeyi değil.
Aynı vakitte gazetecisiniz, tahminen de bu yüzden…
Evet, o denli bir yanım da var.
“İtibarlar” kitabınızda Rodolphe Töpffer “Demek ki tıpkı buruna sahip olmak insanları eşit yapmıyormuş” diyor. Eşitlik günümüzün en sorunlu konusu. İnsanların gelirleri ortasında giderek artan bir uçurum var. Giderek sefalette mi eşitleneceğiz?
Evet, bu beni çok endişelendiren bir şey. Giderek geriye gidiyoruz. Toplumsal olarak daha az dayanışma içindeyiz. Daha aza sahip olan insanları terk ediyoruz. Siyasi ve ekonomik sistemlerimiz, eskisinden çok daha fazla, aslında âlâ durumda olan ve konforlu bir hayat süren insanlara yarar sağlıyor. Bu sadece dayanışma prensiplerinin değil, birebir vakitte II. Dünya Savaşı’ndan bu yana elde ettiğimiz kazanımların da iflasıdır. Ben mütevazı bir toplumsal demokratım. Eşit bir dünya yaratma yolu olarak ihtilale inanmıyorum. Bu teşebbüsler her vakit, dünya genelinde insanlık açısından başarısızlığa yol açmıştır.
Özellikle de Latin Amerika’da.
Evet o denli. Öte yandan toplumsal ömrün yegâne gayesinin da zayıfları, yoksulları, daha az şeye sahip insanları korumak olduğuna inanıyorum. En azından paylaşım konusunda bir eşitlik yaratmalıyız. Bunu sağlamak, bu en kaçınılmaz insanî dayanışmayı hayata geçirmek için de devlet müdahalesine inanıyorum.
Kolombiya’da çok ünlü bir duvar yazısı var. “Fakirin ekmeği yoksa, zenginin de huzuru olmaz” diyor…
Bu biraz demagoji. Bu fikri savunduğumu söyleyemem. Kolombiya’da çok şiddet dolu bir devirde büyüyen biri olarak söylüyorum bunu: Şiddet sizi hiçbir yere götürmez. Şiddet, asla daha adil bir topluma ulaşmak için bir yol değildir ve aslında hiç olmamıştır. Toplumsal pratikler bize şiddetin asla daha adil bir topluma yol açmadığını sık sık gösterdi.
Zaten bu yüzden de ihtilallerin işe yaramayacağını düşünüyorsunuz…
Evet. Her halükârda, ihtilaller de daha adil bir topluma yol açmadı. Bu kesin. Ben hiçbir vakit toplumu kurtarmak için bir insanın öldürülebileceği fikrine inanmayacağım. Bu yanlışsız değil. Ancak temelde eşitsiz, adaletsiz ve dayanışma içinde olmayan toplumlar için demokratik tahlil reçeteleri vardır ve bu projeyi gerçeğe dönüştürmek yurttaşlar olarak bizim sorumluluğumuzdur. Ne yazık ki gördüğüm tek yol oy vermek. Dayanışma ve toplumsal demokrasi için oy vermek. Bu kadar.
“DİJİTAL NEZARET ÇAĞINDAYIZ”
Ama her geçen gün daha az insan oy vermeye inanıyor. Hatta bir demokrasi krizinden bahsediyoruz. Temsili demokrasi çalışmıyor. Bütün bu sıkıntıları fazla demokrasi yüzünden mi yaşıyoruz, yoksa demokrasi eksikliğinden mi?
Bu yeterli bir soru ve ben de tıpkı şeyi kendime soruyorum. Demokrasi toplumsal hayatımızdan kaybolunca krize girdi. Yani demokrasi sorumluluklarından elini çekti, zayıf insanları unuttu ve daha çok gücün esasen güçlü olanların eline geçmesine müsaade verdi; bunun da felâketle sonuçlanan tesirleri oldu. Fakat tıpkı vakitte son 15 yıldır, toplumsal medya ahlâkı olarak adlandırılabileceğimiz, çok farklı bir toplumsal konuşma biçimine girmiş durumdayız. Toplumsal medya, büyük şirketlerin para kazanmak hedefiyle yürüttükleri, insanların davranışları üzerinde bir deney alanı haline geldi. Para kazanmak için insanların davranışlarını değiştirdiler. Amerikalı müellif Shoshana Zuboff’un “dijital nezaret çağı” olarak isimlendirdiği şey bu. Bizi izliyor, denetim ediyor ve birbirimizden ayırıyorlar, bölüyorlar.
Birbirimizden uzaklaşıyoruz…
Evet, toplumsal ağlar sistemsel olarak algoritmalarla çalışıyor. Herkes bilir; bu algoritmalar her beşere kendi hayatının, tecrübelerinin bir kıssasını sunuyor. Herkesin kıssası başkasınınkinden farklılaşıyor. Zira bütün bunlar, sözkonusu dünyadaki profilimize, tarayıcı geçmişimize, tüketici olarak geçmişimize, yaşımıza, cinsiyetimize ve eğitimimize dayanıyor. Pekala, bu ne manaya geliyor? Bunun hayat üzerinde çok kıymetli tesirleri var. Bu durum, diğerlerini evvelden olduğu üzere anlamayı imkânsız hale getiriyor. Zira diğeri, benim baktığım gerçekliğe bakmıyor artık. Böylelikle diğeri düşman haline geliyor. Öteki, yalnızca benim birebir görüşü paylaşmadığım birine dönüşmüyor, tıpkı vakitte bir aksi, bir düşman, bir yalancı haline geliyor. Bu, toplumsal bağlantılarımızı bozuyor ve tıpkı amaca yönelik rastgele bir işbirliğini imkânsız hale getiriyor. Ve böylelikle toplumlarımızın dokusu yavaş yavaş yok ediliyor.
Robespierre tarihin bir kurgu olduğunu söylüyor. Pekala bugün tarihi kim kurguluyor sizce?
Anlatıcıların her vakit gücü elinde bulunduran şahıslar olduğuna inanıyorum. Hem siyasi gücü…
Hem de ekonomik gücü…
Evet. Ben bilhassa siyasi güçten bahsediyorum. Bu güç benim için bir kıssa, geçmişin bir anlatısını dayatma gücüdür. Edebiyat, öbür şeylerin yanı sıra, biz vatandaşların kendi öykümüzü anlatma hakkını geri kazandığımız yerdir. Tarihin bir anlatı olduğunu anlamak çok kıymetli. Bu bir anlatı olduğuna nazaran, bir anlatıcı, bu anlatıcının ardında bir ajanda vardır. Birebir vakitte ekonomik ve siyasi çıkarlar da kelam bahsidir. Bunu anladığımızda, özgürlük ve başkaldırı gücünün de ne kadar büyük olduğunu anlarız. Edebiyat, iktidara “Yanılıyorsunuz, palavra söylüyorsunuz, unutuyorsunuz” dediğimiz yerdir. Edebiyat bize sunulan tarihe direndiğimiz yerdir. Bu, müelliflerin, tarihçilerin ve gazetecilerin ellerine verilmiş büyük bir sorumluluktur.
“GÖÇ TUTUMU AVRUPA RUHUNA YAKIŞMIYOR”
Bu bağlamda göç sıkıntısına de girelim. Kolombiya’da bir göçmen sorunu var mı?
Var.
Türkiye’de de çok var. Tüm bu göçler neyi değiştirecek?
Evet. Birkaç gün evvel diplomatlardan biriyle konuşurken, Venezuela’daki kriz sebebiyle Kolombiya’nın dünyada en fazla göçmen ve yerinden edilmiş beşere evsahipliği yapan ikinci ülke olduğunu duydum. Venezuela müthiş bir diktatörlük haline geldi; her gün kitlesel insan hakları ihlalleri yaşanıyor. Siyasi özgürlüğün olmadığı ve son seçimlerde muhalefetin zaferini tanımayan bir ülke. Son yıllarda 7 milyon insan Venezuela’dan kaçtı. Bu göçmenlerin büyük kısmı Kolombiya’ya geldi. Yalnızca son birkaç yılda 2 milyon Venezuelalı’yı kabul ettik ve bu da büyük bir sorun. Fakat birebir vakitte şunu da söylemeliyim: Bu, Kolombiya olarak bizim sorumluluğumuz; gelen insanlara kapılarımızı açmak, onlara dayanak olmak zorundayız.
Evet, fakat burada büyük bir sorun var. ABD’yi bir kenara koyalım, lakin Avrupa mevzuya farklı bakıyor, kapılarını açmıyor. Her vakit kapılarını açan Avrupa dışındaki ülkeler oluyor. İşte Türkiye ve Kolombiya. Sorun tam da bu güya.
Evet bu. Bu yüzden insanlık krizinden bahsediyoruz. Yalnızca insanların büyük acılar çekmesine yol açtığı için değil, birebir vakitte tarihin bir periyodunda tıpkı zahmetleri yaşamış Avrupalılar olarak, başkalarıyla dayanışmayı reddettiğimiz için de bir insanlık krizi bu. Umuyorum ki, acı çeken insanların diğer bir dünyada yeni bir ömür hakkına sahip olduğunu yine kabul ederiz. Göçmenleri oy kazanma aracı olarak kullanan siyasetçilerin davranışları, göçmenleri tehlike olarak sunmaları, bizim olanı çalan bireyler olarak nitelendirmeleri bana gayri ahlâki ve onursuzca geliyor. Avrupa’daki çok sağın büyük kısmı bunu yapıyor, göçü bir sorun olarak inşa etmeye çalışıyor. Göçmenler bir sorun değildir. Birçok vakit, nüfusları giderek yaşlanan ve büyüyen ülkeler için çözümdürler. Vergi ödemek ve mahallî halkın yapmak istemediği işleri üstlenmek için insanlara gereksinim duyan ülkeler var. Fakat göçü probleme dönüştürme gayreti ahlâksızcadır ve Avrupa ruhuna yakışmaz. Tek umudum, kısa vakitte bunun farkına varmamızdır.
İsrail’in Gazze katliamı konusunda konuşmadınız lakin dünyanın her yerinde öteki savaşlar da var. Ukrayna’da, Ortadoğu’da… Tüm bu şiddeti dikkate aldığınızda, gelecek için karamsar mısınız yoksa optimist mi?
Dünyada olan bitene bakınca nasıl optimist olabilir insan? Nitekim de toplumlarımızın, demokrasilerimizin ve bilhassa de II. Dünya Savaşı’ndan beri barışı sağlamak için icat ettiğimiz kurumların nasıl büyük bir çöküş içinde olduklarını görüyoruz. Son yıllarda bu kurumların, artık dünyanın her yerinde rastlanan vahşeti durdurmak için hiçbir güce sahip olmadıklarını anladık. Bir dehşet dünyasına, insan acısının hayatımızda her an var olduğu bir dünyaya tanıklık ediyoruz. Yedi gün 24 saat telefon ekranlarımızda insanların acı çektiğini görüyoruz. Ve kimse onların bu acılarını durduracak güce sahip değil. Münasebetiyle, en güçlülerin istediklerini yapmalarını engellemek için icat ettiğimiz kurumların sonuncu başarısızlığını görmek beni korkutuyor. Bu şartlarda optimist olamayız.
“ROMAN MÜELLİFİNDEN DAHA ZEKİDİR”
Sizin de Borges üzere vakit ve hafıza konusunda bir takıntınız var. Döngüsel vakte mı yoksa çizgisel vakte mı inanıyorsunuz?
Bence biyolojik vakit çizgisel, ruhsal vakitse döngüsel. Daima geri dönüp duruyor. Yani daima tıpkı yanılgıları yapıyoruz. Geçmişe güvenmediğimiz için, geçmişten ders almama üzere bir yetersizliğimiz var. Benim üzere geçmişe takıntılı beşerler, her vakit geçmişe döner.
Hafıza da tıpkı halde…
Evet. Biz birçok insanın düşmanıyız. Hafızası güçlü beşerler tehlikelidir. İçinde bulunduğu topluma “geçmişte ne yaptığımızı hatırlamamız lazım” diyen beşerler tehlikelidir. Zira biz, yaşananları hatırlamanın yasak olduğu bir unutkanlık toplumu yaratıyoruz. Fakat geçmişle bu türlü bir kopuş yaşadığımızda geleceğe ilerleme imkânını da kaybediyoruz. Carlos Fuentes şöyle diyor: “Ölü bir geçmişle canlı bir gelecek olmaz.”
“İtibarlar” kitabınızda, Honore Daumier’nin 1834’te çizdiği Kral Louis-Philippe karikatürü var. Çok değişik bir figür bu. Armuta benzeyen üç baş geçmiş – bugün ve geleceği simgeliyor. O hız şöyle diyor: Her şey şimdiki vakittir. O denli mi?
Evet, neredeyse o denli.
Yani en değerli şey artık mi?
Benim için durum tam zıddı; şimdiki vakit yok. Zira şimdiki vakit çabucak gidiyor. Az evvel söylediğim bu cümle artık yok mesela.
Bitti yani. Bu da...
Bu ne manaya geliyor? Ben geçmişle şekillendiğimizi, yalnızca geçmiş olduğumuzu düşünüyorum. Bu, kıssa ve tarih anlatıcıları için büyük bir sorumluluk manasına geliyor, zira geçmiş yalnızca anlatıldığında var olur. Geçmişin ve hatta olmamış artık dediğimiz şeyin kıssasını denetim etmek, tarihin birinci müsveddesini yazmaktan diğer bir şey değildir. Gazetecilik okullarında söylendiği üzere, gazetecilik tarihin birinci müsveddesi, karalama kağıdıdır. Ortak tarihin bir versiyonunu dayatma gücüne sahip herkes, sahiden de toplumu denetim edebilir. Kıssalar geçmişin deposu olduğu kadar, geleceği hayal etmenin de tek yoludur. Bu yüzden biz insanların öykülerini, kurguları anlatıyoruz. Yalnızca olmuş yahut olabilecek bir şeyi göstermek, anlatmak değil sıkıntı. Tıpkı vakitte Tolstoy, Dostoyevski, Márquez, Borges üzere müellifleri okuyarak geleceği yaşamayı, gelecekte karşılaşacağımız durumlarda nasıl hareket edebileceğimizi öğreniyoruz.
Paraguaylı bir yerli kabilesine nazaran geçmiş bizim önümüzdeki bir şeydir, zira onu görebilir ve tanıyabiliriz; buna karşılık gelecek gerimizdedir, zira onu ne görebilir ne de tanıyabiliriz.
Evet, bu fikri büyüleyici buluyorum. Zira geçmiş bildiğimiz bir şey, kesinlikle bizim önümüzde, ki görebiliyoruz. Gelecek ise gerimizde zira onu göremiyoruz, onu bilmiyoruz. Bu fikir çok hoşuma gidiyor.
Pek çok müellif için türlü suçlamalar yapılır. Birçok da doğrudur. Faşist, komünist, ırkçı, şiddet düşkünü, sapık gibi… Mesela André Malraux adam öldürmüş. Shakespeare vergi kaçakçısı. Paul Verlaine gebe karısına tekme atıyor. Okurların başında daima soru işaretidir bu: Bir müellifi sevmem için yalnızca yapıtını mi dikkate almalıyım, yoksa ideolojisi, karakteri de onu sevmem için değerli mi? Bu türlü müelliflerin hepsini sevmeli miyiz?
Evet, sevmeliyiz.
Yani müellifin karakteri farklı, yapıtı farklıdır…
Büyük muharrirlerin yapıtlarının, müelliften daha zeki olduğunu; romanın romancıdan daha zeki, daha cömert, daha insancıl ve daha az kusurlu, daha az zayıf olduğunu aklımızda tutmalıyız. Pekala, bir faşist olduğu halde Céline’i okumalı mıyız? Evet, zira romanlar faşist olmaz. Şayet güzel romanlarsa, ki Céline’in yapıtları o denli, dünyayı pek çok bakış açısından görürler, karşı gerçekleri kabul ederler. Siyasi olarak nefret uyandıran bir müellifi okumalı mıyız? Şahsî olarak evet. Şayet uygun bir müellif ise romanı ondan daha zeki ve daha cömerttir. Tolstoy Anna Karenina’yı, aldatan bir bayanı kınama fikriyle yazmaya başladı, lakin Anna Karanina’yı bitirdiğimizde bunun bayanın özgürlüğü alanına dönüştüğünü görürüz. Roman, müellifinden daha uyanıktır ve işte bu yüzden yapıta güvenmeliyiz.
Flaubert’in dediği üzere, üç ya da dört kitap bir insanın ulaşabileceği bilgeliğin tamamını barındırır, fakat o kitapların isimleri şahıstan şahsa değişir. Sizinkiler neler?
Hayatımda daima şunu gördüm. Evet, bu kitaplar şahıstan bireye değişir, lakin tıpkı vakitte biz değişirken de kitaplar değişir. Benim hayatımda her vakit orada duran, nitekim yaşamayı, insan olmanın ne olduğunu öğrendiğim üç kitap var. Biri, insanlığın en yüksek yapıtlarından biri olan Don Kişot. Diğerlerine merak duymayı öğreten, ironik, kesin bir gerçekliğin olmadığı bir dünyaya açılan bir kitap Don Kişot. Bu da çok değerli. Tıpkı vakitte Shakespeare’in tüm yapıtları. Orada aşk ve nefret, güç dileği ve güç kaybı, din, siyaset, toplumsal hayat, özel ömür üzerine dersler var; bence bu dersler katiyetle gerekli. Üçüncü olarak, Montaigne’in Denemeler’ini söylerim. 16. yüzyılın Fransız müellifi Michel de Montaigne, ruhsal, entelektüel ve estetik olarak muazzam bir zenginlik kaynağıdır. Tüm savaşları, din savaşlarını, toprak savaşlarını görmüş ancak birebir vakitte bir müsamaha ve tolerans alanına da şahit olmuştur. Bu yüzden çok da acı çekmiştir Montaigne. Yapıtlarını de her şeye şahit olan biri olarak yazmıştır. Münasebetiyle, insan olarak tüm ihtimallerimiz hakkında bilgiyle konuşan biridir o. İşte bu türlü; öteki iki kitap için daha çok düşünmem gerekecek.
Son olarak, Türk okurlarınız için bir şeyler söylemek ister misiniz?
Kitaplarımı kabul ettiğiniz için teşekkür ederim. Türk ve Kolombiyalı şuurunda romanların ve muharrirlerin işgal ettiği yer konusunda bir özdeşlik var bence. Okurlarla muharrirler ortasında emsal münasebetlerimiz var. Bu yüzden, beni güzel karşıladığınız için çok minnettarım.