ERİCH FROMM’A NAZARAN KARAKTER KAVRAMI
Erich Fromm’a nazaran “bireye mahsus olan ve onu eşsiz kılan, doğuştan getirilmiş ve sonradan kazanılmış ruhsal niteliklerin tamamı”kişilik olup karakter ise kişiliğin en değerli sonradan kazanılmış niteliğidir. Karakter, beşerdeki içgüdüselliğin azalmasıyla birlikte kişinin toplumsal etrafıyla ve tabiatla kurduğu bağ sonucu oluşan içgüdüsel olmayan sistemdir. Kişi, artık bir müddet sonra içgüdülerinden uzaklaşarak tecrübeleri sonucu edindiği karakteri ile davranış göstermeye başlar. Fromm’a nazaran insan, toplumsallaşma sürecinde bir kadro toplumsal bağlantılar kurar ve bu toplumsallaşma süreci insan karakterinin çekirdeğini oluşturur. İnsanın karakter sistemi, hayvanda da bulunan içgüdüsel sistemin yerini tutan, hareketleri dengeli ve akla uygun hale getiren bir olgudur. Karakter, aile ve etraftan oluşan toplumsallaşma süreciyle birlikte şekillense de mizaç ve soyaçekim de ferdi karakterin oluşumunda kıymetli rol oynar.
Erich Fromm’a nazaran kişilik tipleri
Eric Fromm’un Kişilik Teorisi iki ana muhtaçlığa dayanıyor: hepimizin de bildiği üzere özgür olma ve ilişkin olma muhtaçlığı. Yeni Freudculardan biri olan Eric Fromm’un aklında negatif bir insan fikri var. Kendisini çok pasif ve yalnızca tüketme muhtaçlığıyla motive olan bir kişi olarak tanımlıyor.
Bu yüzden, çalışmalarının birçoklarında bizi kendi ferdî gelişimimize yatırım yapmaya teşvik ediyor. Dış faktörlere, maddiyata ya da başarılı olma ve tanınma muhtaçlığına olan bağımlılığımızı bir kenara bırakmamız ve sevgi, hürmet, yaratıcılık ve alçakgönüllülük niteliklerini edinmeye daha çok yatırım yapmamız gerektiğini söylüyor.
İnsanın karakteri ve kişiliği derinlere yerleşmiş olduğu için değiştirmek çok zordur. Tekrar de Fromm, eğilimlerimizin ve tavırlarımızın biraz daha farkında olmamızın kâfi olacağı konusunda ısrar ediyor. Bunun kendimizi değiştirmeyi hedeflememiz için kâfi olduğunu savunuyor. Haydi artık Eric Fromm’a nazaran insanların sahip olduğu bu 5 kişilik tipine bir göz atalım.
1. Alıcı kişilik
Alıcı tip, diğerlerinden devamlı onay alma ve kabul görme gereksinimiyle tanımlanır. Bu kişilik profilinin en şaşırtan yanı ise aldığı dayanağı genelde geri vermemesidir. Oburlarının hayatına bir şey katmak ya da diğerlerine yardım etme nezaketini göstermek üzere bir niyeti olmaz.
Ayrıca toplumsal becelerileri gelişmemiş, karar vermekte zahmet çeken ve bir insan olarak kendi potansiyelini hafife alan bir karaktere sahiptir.
2. Sömürücü
Eric Fromm, bu 5 kişilik tipleri ortasında en yaygın rastladığımız kişiliğin bu olduğuna inanıyor. Yani burada, diğerleriyle bağlarını ve bağlarını büsbütün bencil çıkarlarına dayanarak kuran bir kişilik profilinden bahsediyor. Bunu kendisinin faydalanabileceği biçimde ve Eric Fromm’un tabiriyle “ticari çıkarları” için yapıyorlar.
Sömürücü tip istediğini elde edebilmek için palavra söylemek ve manipüle etmekten çekinmiyor, bu tavrını da daha kolay kullanabileceği öz hürmeti düşük olan beşerler üzerinde uygulayabiliyor.
3. İstifçi
Biriktirici ya da istifçi kişilik tipinin hayattaki tek emeli maddi eşyalar biriktirmektir. Tek dilekleri, ki bunu muhtaçlık olarak görürler, daha da fazla eşyaya sahip olmak ve bunları biriktirmektir.
Daha fazla şeye sahip epey kendilerini daha inançta hissederler. Bu biçimde daha güçlü olduklarına ve maddiyatın daha büyük bir şahsî tatmin getirdiğine inanırlar. Lakin, maddi şeylere olan bu sıhhatsiz bağlılıklarını da hiçbir vakit tatmin edemediklerini belirtmekte yarar var. Her vakit bir şeylerin eksik olduğunu hissederler. Hiçbir şey onları büsbütün memnun etmez. En berbatı de piyasaya yeni şeyler sürüldüğünde birinci dürtüleri onu çabucak elde etmek zorunda oldukları istikametindedir.
“Sadece kendine itimadı olan insan diğerlerine da güvenebilir.”
4. Pazarlamacı tip
Erich Fromm, bu kişilik tiplerinin ortasında iş ortamlarında en sık rastlanan insan tipinin, bariz sebeplerden ötürü, pazarlamacı tip olduğunu söylüyor. Bu bireyler öteki beşerlerle bağlantılarını finansal bir yarar sağlamak için kurarlar. Bu ilgiler besbelli finansal ya da ticari amaçlara nazaran belirlenmiştir. Bu karakter tipi, çağdaş toplumla birlikte çağdaş pazar ve ekonominin
küresel manada kıymet kazanmasıyla birlikte alım-satım ve kullanım pahasının bireyler üzerindeki tesiriyle ortaya çıkmıştır. Bu durum bireylerin de artık kendi pahaları üzerinde bu halde yorumlamalar yapmalarına sebep olmuştur.
Şimdi, bu birinci başta size olağan ya da tam aksisi beklenmedik gelebilir, fakat aslında bu, Fromm’un savunduğu o insanın sarsılmaz bağımsızlığı prensibine en çok ziyan veren kişilik tipidir. Neden mi? Bu ticari ilgiler, toplumsal statüleri itibar ve güç kazananlar ile bu şahıslara hizmet edenler olarak ayırmaya yönelik statü farkları yaratmaya çalışmak gayesiyle kurulur.
5. Verimli tip(yaratıcı)
Şimdiye kadar Eric Fromm’a nazaran “verimsiz” olan her şeyi temsil eden kişilik tiplerini gördük. Bunların hepsi, ne kendi şahsî özgürlüklerine ve bağımsızlıklarına ne de diğerlerininkine yatırım yapan insan profilleriydi. Lakin, hiç umut yok diyemeyiz, sizi insanoğlu hakkında karamsar bir tablo ile bırakmayacağız. Neyse ki umudumuzu bağlayabileceğimiz ve kendi ferdî amaçlarımızın bulunduğu beşinci bir kişilik tipi daha var.
Verimli tip, tüm eforunu ve ilgisini diğerlerine bağlı bir insan olmaya adar. Bu ne demek oluyor? Yani, temelini sevgi üzerine kurduğu, karşılıklı bir şeyler katabildiği manalı alakalar kuran bireyler de var.
Dahası, olumsuz hislerle ve diğerlerinin kendisi üzerinde baskı ya da denetim kurma teşebbüsleriyle baş etmeye yönelik çok sağlıklı bir yaklaşımları vardır.
Özetle Eric Fromm bizi, ferdî gelişim kolunda çok fazla gördüğümüz bir fikrin üzerinde yine düşünmeye davet ediyor. Bu fikire nazaran yalnızca kendi ruhsal bedeline, öz hürmetine ve bağımsızlığına yatırım yapan kişi diğerlerini da tıpkı tarafta geliştirebilme kapasitesine sahiptir. Yalnızca o, daha insani ve umut dolu bir toplumun temelini inşa edecek kişidir.