2023 seçimleri tahminen de Türkiye tarihinde çalışmaların en erken başladığı seçim olabilir. Geçen yılın başından bu yana siyasette gerginlik yaratan seçim gündemi iktisatta de hareketliliği erken başlattı. Seçim iktisadı her daim genişleme yaratırken, bu sefer genişleme aslında yeni iktisat modeli olduğundan daha da genişleme yaratıyor. Bu da ortaya 90’ların seçim vaatlerine benzeri değişik ‘müjdeler’ çıkarıyor.
2023 seçimlerinin tarihi şimdi belirli değil fakat tüm çalışmalar tam sürat sürüyor. Her hafta yeni paketler açıklanırken, kampanyaların yanında artırım olmayacak duyuruları, fiyat sabitlemeleri, maaş artırımları yağıyor.
Birgün’den Havva Gümüşkaya ‘seçim müjdeleri’ni derledi, biz de eklemeler yaptık.
Ev fiyatlarındaki artışları durdurmak için evvel toplumsal konut projesi başlatıldı, akabinde orta gelirliye yönelik konut kampanyaları yapıldı.
TOKİ’nin ‘Cumhuriyet tarihinin en büyük toplumsal konut projesi’ olarak lanse ettiği proje, eylül ayında açıklandı. Projenin bilhassa dar gelirlilere yönelik olduğu öne sürülürken, birinci bakışta avantajlı görünen atılım, taksitlerin sabit olmaması, son maliyetlerin beklenenden yüksek olması, başlangıç ve teslimat mühletleri üzere belirsizliklerle başları karıştırdı.
Geçen günlerde açıklanan konut kampanyasında da kamu bankaları öncülüğünde sıfır konutlarda yüzde 0,69 oranında faiz oranlarına karşın gelir ve kredi sınırlamaları, konut fiyatlarının yüksek olması, sıfır konutlara yönelik olması üzere unsurlarla beklenen ilgiyi şimdi yakalayamadı.
Merkez Bankası, toplamda 2021’de 500, 2022’de 500 baz puan faiz indirimleri yapmasına rağmen piyasa faizleri birebir formda hareket etmedi.
Bankaların da yapılan düzenlemelerle kredi vermeye yanaşmaması, kredilerde Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin de tabiriyle ‘efektif’ davranılması ticari tarafa yönlenmesi istenen faizlerde de istenilen etkiyi yaratmayınca önlemler, düzenlemeler birbirini izledi.
Kira artışlarına sınırlama getirilmesi kiraları düşürmedi.
Kira artışlarında konut fiyatlarıyla başlayan yükseliş, TÜİK TÜFE datalarında de 12 aylık ortalamalar üzerinden belirlenmesi nedeniyle spiral efektiyle baz tesirini etkileyeceğinden ötürü Temmuz 2022-Temmuz 2023 devrinde yüzde 25 ile sonlandırıldı. Mesken sahiplerinin birden fazla buna uymadı.
KYK kredilerinde faizler silindi. Yİ-ÜFE’ye endeksli olan tahsil kredisi faizlerinde genç işsizlerin artması ve maaş skalalarının bozulmasıyla ödenmeme oranı çığ üzere büyüdü.
Özellikle muhalefet tarafından yükselen seslerin de tesirli olmasıyla Cumhurbaşkanı Erdoğan, 18 Temmuz Kabine Toplantısı sonrası KYK borçlarının geri ödemelerinde enflasyon ya da faiz farkının kaldırıldığını, anaparanın ödeneceğini açıkladı. Uygulamada hala sıkıntılar görülse de kaldırıldığı biliniyor.
Asgari fiyata yüzde 54, memur ve emeklilere evvel yüzde 25, sonra yüzde 30 artırım yapıldı.
Asgari fiyata aralık ayında emekçi tarafının kabul etmemesine rağmen oy çokluğuyla yüzde 54 oranında artırım açıklayarak 8 bin 500 TL’ye çıkarılması alım gücüne karşı muhafaza sağlamazken, yıl ortası ikinci artırım söylentileri de canlı tutuluyor. Enflasyonda baz tesiriyle yüzde 64 oranında açıklanan TÜFE, memur ve emekli maaşlarında artırım oranının düşük kalmasına neden oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, refah hissesi ekleyerek artırım oranını yüzde 25 olarak açıklarken, reaksiyonlar ağırlaşınca 24 saat sonra 5 puan daha eklenerek yüzde 30’a çıkarıldı. Burada da seçim öncesi orta artırım gündemi canlı duruyor.
Yıllardır bekleyen hatta sonunda “seçim kaybetmek de olsa yokuz” denmesine rağmen EYT düzenlemesi yapıldı.
Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) seçimin yaklaşmasıyla kabul edildi ve Meclis’te görüşülmesi beklenirken, çalışmalara sürat verildi. EYT maaşlarının seçime yetiştirilmesine çalışıldığı biliniyor.
Enflasyondaki yükselişe rağmen temel muhtaçlık eserlerinde 2022 Mart-Nisan periyodunda KDV indirimleri yapıldı.
Oranlar yüzde 7’den 1’e çekildi. Lakin üretici fiyatlarındaki artışlar ve o periyot güç masraflarındaki yükseliş KDV indiriminin tesirini göstermesine deva olmadı.
Enflasyonda sorumlu marketler olarak seçildi ve fiyat sabitleme çalışmaları yapıldı.
Bu alanda gerilim pandemide başlamıştı. Son periyotta de siyasilerle market yöneticilerinin sert tartışmaları gündeme geldi. Zincir marketler, dar gelirlinin ana sarfiyatı olan ve birçok girdi maliyetleriyle bilhassa üretici tarafında artan fiyatların sorumlusu olarak gösterildi. Enflasyonda düşüş algısının güçlenmesi için de zincir marketler Ticaret Bakanı Mehmet Muş’la görüşmeleri sonrasında indirim ve fiyat sabitleme kararı aldı.
Enflasyonda baz tesiri düşüşünün fiyat düşüşü olmadığı geçen ay prestijiyle algılanınca fiyat sabitleme kararı hazır giysi tarafından da geldi.
Market ve giysideki sabitleme kararlarını beyaz eşya ve plastik kesimi de takip ederken, restoran ve lokantalara da davet geldi. Birtakım dallarda bunun ana emelinin da stok eritme olduğu belirtildi.
Otomobil fiyatlarındaki artışa ÖTV düzenlemesiyle dur denilmek istendi. Fakat beklenen tesir görülmedi.
Araç fiyatlarındaki kur artışlarının tesiri ÖTV düzenlemesinde tabloyu parlatmadı.
Çiftçiler de unutulmadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Çiftçi Takviye Kredisi, Ziraî KOBİ kredisi ve Tarım borç transferi kredisi olmak üzere paketler açıkladı.
Kredilerin limitleri 250 bin TL’den 15 milyon TL’ye kadar çıkarken, vadeler 36 ila 120 ay ortasında değişiyor.
Özel okulların artırım oranları sonlandırıldı.
Önceki yıllarda ÜFE ve TÜFE ortalaması alınarak belirlenen özel okulların artırım oranları Ulusal Eğitim Bakanı Mahmut Özer’in açıklamasıyla TÜFE’de belirlendi. Birçok özel okulun buna uymadığı görülürken, eğitim fiyatlarına bu oranda artırım yapanların da yemek, servis, kırtasiye üzere masraflar tarafından bu farkı kapatmaya çalıştığı da biliniyor.
Köprü ve otoyol fiyatlarına artırım yapılmayacağı açıklandı fakat geçiş garanti fiyatları üzere devletin ödediği farklarla Hazine’den çıkan fiyatın de değişmeyeceği anlaşıldı.
2 bin TL ve altındaki borçlar için silme karar verildi.
Erdoğan, 5 Eylül’de açıkladığı kararda, “15 Ağustos 2022’den evvel icra takibi başlatılan 2 bin TL ve altındaki alacaklarda yaklaşık 10 milyon evrak ve yaklaşık 5,5 milyon kişinin icra takibinden kurtulacağını açıkladı.
Enflasyon düştü! Geçen yıl kur şokuyla birden yükselişe geçen enflasyon oranlarında aylık yükselişlerin yavaşlaması enflasyonda düşüş olarak lanse edilirken, artışların sürdüğü görüldü.
Seçime kadar birçok müjdenin de açıklanması bekleniyor. Sizin beklediğiniz muştular neler? Yorumlarda buluşalım.??
