AB’nin Türkiye’ye plastik atık ihracatının dört yıl içinde kademeli olarak kısıtlanması planlanıyor. Türkiye’nin bu süreçteki yükümlülükleri takibe alınacak.
Avrupa Parlamentosu, dün aldığı kararla atık sevkiyatlarına ilişkin Avrupa Birliği (AB) prosedürlerini ve denetim önlemlerini gözden geçirecek yeni bir yasa konusunda (AB) hükümetleriyle yapılacak görüşmeler için müzakere konumunu kabul etti.
Avrupa Parlamentosu Etraf, Halk Sıhhati ve Besin Güvenliği Komitesi’nin (ENVI) Kasım ayında onayladığı ve AP üyeleri tarafından dün kabul edilen metin ile plastik atık ihracatının OECD üyesi olmayan ülkelere yasaklanması ve ihracatın Avrupa Hür Ticaret Muahedesi (EFTA) bölgesi dışındaki OECD ülkelerine dört yıl içerisinde kademeli olarak durdurulması hedefleniyor. Ayrıyeten AB’nin ihraç ettiği atığın, gönderilen ülkelerde etrafa hassas bir formda yönetildiğini kanıtlamaya yönelik gerekliliklerin daha sıkı hale getirilmesi amaçlanıyor.
Peki taslak halindeki bu mevzuat yürürlüğe girdiğinde AB’den her yıl ortalama 600 bin ton plastik atık ithal eden Türkiye’yi nasıl etkileyecek?
“Türkiye ivedilikle adım atmalı”
Kararın çok değerli olduğuna ve Türkiye’nin bir an evvel bu mevzudaki düzenlemeleri yapması gerektiğine dikkat çeken uzmanlar, dört yıllık süreyi ise uzun buluyor.
2014-2018 yılları ortasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı olan çevre mühendisi Prof. Dr. Mustafa Öztürk‘e nazaran Türkiye ivedilikle kendi yol haritasını ortaya koymaysa atık ithalatı gelecek dört yıl boyunca birebir düzeylerde kalmayı sürdürecek yahut pik yapacak. Öztürk, “Yani herkes kazan kazan siyasetiyle devam edecek ve bu 4 yıl müddet içerisinde Türkiye’de merkezi idare, Avrupa Birliği’ne benzeri kararlar almazsa bu durum olağandışı derecede artabilir. Şu anda Avrupa Birliği ülkelerinden yılda 600 bin ton civarında plastik atık ithal ediliyor. Bu hiç azalmadan devam eder” diyor. Öztürk, kararın olumlu olduğunu lakin uygulamanın biraz daha erkene çekilmesinin daha sağlıklı olacağını vurguluyor.
Çukurova Üniversitesi Su Eserleri Fakültesi’nden Doç. Dr. Sedat Gündoğdu ise dört yıllık mühletin adaptasyonla ilgili olabileceğini söylüyor ve “Yine de uzun bir mühlet. İki yıl kâfi de artar. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı dört yıl içinde de kısıtlamaları artırarak bu işi yapanların bu işi terk etmelerini zorlamalıdır. Öteki da yol yok üzere görünüyor zaten” diye ekliyor. Gündoğdu, bu yapılırsa dört yıl içinde plastik atık ithalatında düşüş olabileceğini öngörüyor.
Yükümlülükler denetlenecek
Avrupa’nın iklim, etraf ve insan sıhhati üzerinde yıkıcı sonuçlar doğuran plastik çöp sorununu üçüncü ülkelere ihraç etmeye devam edemeyeceğini anlamasının olumlu olduğunu vurgulayan Gündoğdu, kabul edilen metne nazaran OECD’ye yapılan tüm çöp ihracatlarında, alıcı ülkelerin/ihracatçıların yükümlülüklere uymaması durumunda AB’nin sevkiyatları askıya alma hakkına sahip olduğuna işaret ederek burada çöpün akıbetine dair kontrol ve raporlamaların kıymetli olacağına dikkat çekiyor.
Gündoğdu, “Bu tıpkı vakitte ithalatın ulusal atık idare planlarını etkilemediğini göstermekle de mümkün. Yani Örneğin Türkiye’deki şirketlerin ithal ettiği plastik çöpler, çevresel bir sorun yaratırsa ya da bu firmaların iç piyasadan plastik çöp almadığı tespit edilirse bu durumda o ülkeye ihracat kesilebilir. Lakin bu tekrar de risk. Artık cin şişeden çıktı. Ne yapılırsa yapılsın, son analizde bu çöp ticareti artık devam edemez” diye konuşuyor.
32,7 milyon ton ithalat
Resmi bilgilere nazaran 2020 yılında AB’nin AB dışı ülkelere atık ihracatı 32,7 milyon tona ulaşarak global atık ticaretinin yaklaşık yüzde16’sına ulaştı.
Türkiye’de gerekli lisansı olmadığı halde Avrupa Birliği ülkelerinden atıkları ithal eden, işleten tesisler olduğuna işaret eden Öztürk, “Benim kendi ülkemde bunun değerlendirmesi kıymetli, suyu kıymetli, havası değerli, elektriği, personelliği kıymetli. Ben bunu Türkiye üzere ülkelerde değerlendireyim demek etrafla uyumlu yaklaşım değildi. Bu nedenle Avrupa Birliği’nin bu kararını olumlu görüyorum” diyor.
Karar İngiltere’yi kapsamıyor
Türkiye’nin en fazla plastik atık ithal ettiği ülkelerin başında İngiltere. Polonya, Almanya, İtalya ve Belçika’nın geldiğini vurgulayan Öztürk, İngiltere’nin AB ülkesi olmadığına dikkat çekiyor ve ekliyor:
“Şimdi bir de bu türlü problemle karşı karşıya kalacağız. Onun için Türkiye bir an evvel kendi adımını atmalı derim.”
“Önce kendi atığını çözeceksin”
Sıfır atık projesi uygulayan ülkelerin hiçbirinde yurt dışından atık ithal edilmediğini tabir eden Öztürk, “Önce kendi atığını çözeceksin. Sıfır atık modeli yalnızca merasimler yapmak değildir. Bir caddede, bir meydanda ben sıfır atık üretiyorum demektir. Yönetmelikler yayınlıyoruz, genelgeler yayınlıyoruz. Bununla iş çözülmüyor. Yani bunu çözmek istiyorsanız Türkiye’de plastik atık ithalatına son vereceksiniz” diyor.
Çin, Malezya, Tayland üzere ülkelerin 2018 yılı itibariyle atık ithalatını yasaklamasıyla Avrupa’nın atık ihracatının adresi Türkiye oldu. 2004-2020 yılları ortasında Türkiye’ye Avrupa’dan atık ithalatı 196 kat arttı.