Ankara’da yetişmiş bir sanat sever olunca benim için tiyatro dönemi resmi olarak Devlet Tiyatroları’nın perdelerini açmasıyla başlar. Bir de TRT saatiyle tam sekizde oyunların başlaması terbiyesiyle. Elbette ki vakit bu alışkanlıkları önüne katıp yeni birçok anlayış getirdi. Turneler, açık hava oyunları dışında İstanbul’da birtakım tiyatrolar yaz boyunca perdelerini hiç kapatmadı. Ekonomik şartların belirleyiciliği tiyatro işçilerine nefes aldırmadı. Yeni dönem oyunlarının provaları da eklenince kimse tam olarak dinlenemedi.
Perdelerini 1 Ekim’de açan Devlet Tiyatroları, Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, İstanbul, İzmir, Kayseri, Konya, Sivas, Trabzon ve Van vilayetlerinde, 2024-2025 tiyatro dönemine 10’u yerli 28’si çeviri toplam 38 değişik oyunla giriyor. Devlet tiyatrolarının resmî sitesindeki sayılara nazaran 75. tiyatro döneminde müzikaller ve geçen dönemlerin kapalı gişe üretimleriyle toplam 622 temsil verecekler.
Kamu tiyatrolarını önemsiyorum. Layıkıyla yönetildikleri taktirde toplumla tiyatro sanatını karlılık gözetmeden buluşturulması çok değerli. Sanatı tabana yaymak ismine dilerim yalnızca tiyatro işçileri değil, siyaseten kurumların idaresine atanmış bireyler de birebir prensiplerde buluşurlar. Büyük bütçeli tiyatro oyunları, müzikaller yanında, opera ve bale sanatlarını, senfoni orkestralarını takip edebilmek için bilet fiyatlarının ulaşılabilir olmasını lakin kamu dayanağı ile sağlanabilir. Elimizde kalan hudutlu sayıdaki bu imkanları dönem uzunluğu yeterli sömürelim derim.
Devlet tiyatroları dışında bir de belediyelerce finanse edilen yani kamu dayanaklı Kent Tiyatroları vardır. En eski ve esaslı Kent Tiyatrosu İstanbul’dadır. Darülbedayi (Güzellikler Evi) 27 Ekim 1914 tarihinde İstanbul Belediyesi bünyesinde konservatuvar olarak açıldıktan sonra okul vasfından çıkıp bir tiyatro topluluğuna dönüşür. Bu kurumun ayrıntılı kıssasını öteki bir yazıma erteleyip, batılı manada Türkiye’de tiyatronun gelişmesinde çok kıymetli yere sahip İBB Kent Tiyatrosu’nun yeni dönem için neler vaat ettiklerine bakalım. “Sürdürülebilir Bir Dünya İçin … Barış” temasına sahip iki yıllık repertuvar Harbiye Muhsin Ertuğrul Sahnesi’nde düzenlen toplantıyla duyuruldu. Geçtiğimiz dönemin oyun sayısı ve seyircisiyle buluşma sayıları epeyce etkileyici. Yüzde 91 doluluk oranı ile 149 farklı oyunu (Genç Günler, Liseler Ortası Tiyatro Buluşmaları, Çocuk Şenlikleri oyunları bu sayıya dahil) 1.643 seansta seyirciyle buluşulmuş. Kent dışı ve içi, yurt dışı olmak üzere 13 turne gerçekleştirilmiş. Ekim ayı programında Ağrı Dağı Efsanesi, Gök Kubbe ve İkinci Perdenin Başı isimli üç yeni oyun seyirciyle buluşuyor. Ve dönem uzunluğu eski oyunlara eklenen yeni repertuvar oyunlarıyla tiyatro sahneleri perdelerini açmaya devam edecek. Kurum tiyatrolarının biletlerinin satışa çıktığı gün tükenmek üzere bir özelliği oluyor. Onun için bu takvimleri sıkı takip etmenizi öneririm.
Belediyelerce desteklenen tiyatrolar neyse ki yalnızca İstanbul ile sonlu değil. Çok sayıda mükafatlar alan oyunları ile Kocaeli Kent Tiyatrosu, Nilüfer Belediyesi Kent Tiyatrosu, İstanbul seyircisi için özel bir yere sahip. Antalya, Adana, Eskişehir, Gaziantep, Konya, Ankara Kent Tiyatroları da çalışmalarına devam eden kurumlar ortasında. Birçok kent tiyatrosu tıpkı vakitte atölyeler aracılığı ile profesyonel yaşantısı tiyatro olmayan yetişkin ve çocuklara drama, müelliflik ve oyunculuk eğitimleri vermeyi sürdürüyor.
Kamu takviyesinden mahrum, vergiler, kiralar, faturalarla boğuşan ve tiyatronun kıymetli orandaki işçileri ise arı üzere çalışmaya ve seyirciye ‘bir derdim var’ diyerek tiyatro oyunlarını sunmaya devam diyorlar. Bu topluluklar da kendi içindeki kast sisteminde belirli avantajları olanlar ve seyirciden diğer takviyesi olmayanlar olarak ayrılabilir. Kendi tiyatro salonu olanlar, ünlü oyuncularla yola çıkanlar, büyük sermaye ve imal şirketlerince desteklenenler, emektarlar, yeni ve heyecanlı gruplar… rekabet çok eşitsiz yani.
Ekonomin geldiği hal ortadayken sanata, tiyatroya bütçe ayırmak kolay değil biliyorum. Sanatın alımlayıcıları da genel yoksullaşmadan nasibini alıyor. Bilet, ulaşım, yiyecek derken sinema, tiyatro, konserler hayal olamaya gerçek gitmesin. Seyircisi olmadan devam edemeyecek en kıymetli sanatlardan biri tiyatro. Ve tüm zorluklara karşın seyircisiyle buluşmak için adeta didinen tiyatro işçilerine bilet alarak, oyun seyrederek dayanak olmak zorundayız. Yalnızca oyunlar koymakla yetinmeyip yeni oyuncular yetiştirme uğraşında özel tiyatro gruplarına de hürmetlerimi sunuyorum. Mesela Cihangir Atölye Sahnesi açtığı imtihanlarla fiyatsız eğitimler veriyor. Bu türlü çalışan özel kurumların da olması daima ‘bir umut var’ dedirtiyor.
Filmler sonbaharın New York’ta diğer olduğunu söylese de asıl İstanbul’da sonbahar olağanüstüdür. İKSV, Sinema Ekimi ile şenliklerine başladı. Bu yıl 23. sü gerçekleşen şenliğin bir özelliği de İstanbul dışında Diyarbakır, Ankara ve İzmir’de Ekim ayı içinde yapılacak olması. Ayrıyeten 28. İKSV İstanbul Tiyatro Şenliği 22 Ekim’de başlıyor. Biletler satışa çıktıktan kısa müddet sonra tükendi. Şenlik ayrıntılarını ilerleyen tarihteki yazılarımda paylaşacağım. Bahsin takipçileri zati çoktan programı inceleyip, biletlerini almıştır diye düşünüyorum.
Ben bu yazıyı planlamış ve yazmışken, gündemin kucağına yeniden bayanlarla ilgili bir tartışma bırakıldı. Çok sayıda arkadaşım ve okurumdan bu hususta yazmam istendi. Bu türlü bir hassaslık geliştirmiş olmaktan onur duydum açıkçası. Duygusal reflekslerle değil bilimsel bilgilerle, kendi mesleksel deneyimlerimi de ekleyerek bir yazı kelamı veriyorum. Yeni gündem konusu lisana getiriliş formuyla; ‘‘kadınlar nasıl doğurmalı ki annelikleri tam olsun.’’ Halbuki ‘‘Normal Doğum Aksiyon Planı’’ haberini birinci duyduğumda içerik olarak ebelik okullarının yaygınlaştırılması, hamile okullarının kurulması epeyce yapan gelmişti. Sonra ‘‘annecim başardık!’’ başlıklı bir kamu spotu yayınlandı. Görünümü suçsuz, içeriği ayrıştırıcı ve çok tehlikeli bir kamu spotu. Bu görüntüye, lapsus demek fazla olmaz sanırım. Yani bilinmeyen niyeti beceriksizce açık etme, ağzından kaçırma. Çok reaksiyon alan bu görüntü ve başlatılan hareket planı nedeniyle, Türkiye’deki vajinal doğum ve ameliyatla doğum (sezaryen) oranlarının nelerin sonucu olarak bu kadar aleyhte açıldığına bakmak gerekir. Dünyadaki uygulamaların nasıl yürütüldüğü yol gösterici olacaktır. Geçmişteki sıhhat şartları ve günümüzdeki ilerlemeler, anne-bebek mevt oranları, fiziki ve işçi kuralları, tanınan kültür, kapitalizm kuralları derken bir bayanın nasıl doğuracağını belirleyen farkında olmadığı çok sayıdaki parametre ile hem bayan olarak hem bayan doğum doktoru olarak görüşlerimi paylaşacağım. Bayan vücudu üzerinden bitmeyen tartışmaların doğum formundan sonraki durağının kürtaj yasağına hakikat gitmesi korkusunu ise siyasetin kodlarını çözen bireyler olarak çok anlaşılır buluyorum. Hepsine bakacağız. Bayanlar olarak topluca menopoza girsek de biz de kurtulsak devlet de rahatlasa diyesim geliyor.
Geçen pazardan bu yana 7 bayan daha öldürüldü. Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’ndaki Anıt Sayaç’ta 290. isim Ayşenur Halil. Nasıl duracak bayan cinayetleri size soruyorum sayın Devlet Yetkilileri; ‘‘Kadın Cinayetlerini Durdurma Hareket Planınız’’ var mı? Dünyaya nasıl geleceğimiz konusunda fikir üreten tüm eksperlerden, dünyada bayan olarak nasıl hayatta kalacağımız konusunda da acil hareket planı istiyoruz.
4 Ekim Dünya Hayvanlar Günü geride kaldı. Birinci olarak 1925’te Berlin’de Alman sinolog Heinrich Zimmermann’ın uğraşlarıyla hayata geçen bu farkındalık günü, 1931 yılında Floransa’da düzenlenen Memleketler arası Hayvanları Muhafaza Kongresi’nde kozmik olarak Dünya Hayvanlar Günü olarak kabul edilmiştir. Maksat hayvan hakları, refahı ve korunması için farkındalık yaratmak, çevresel problemleri ele almak ve insanların doğal dünya ile alakalarını gözden geçirmelerini teşvik etmektir. TBMM’de, AKP ve MHP milletvekillerinin oylarıyla, 2 Ağustos 2024 tarihinde kanunlaşan tasarı ile Türkiye’de sokakta yaşayan hayvanlara karşı ‘katliam yasası’ yürürlüğe girdi. O günden bu tarihe kaç sokak hayvanı gözlerimizin önünde ya da gözlerden uzak öldürüldü bilmiyoruz. Belediyeler maddede bahsi geçen hayvan barınaklarını yapmaya başladı mı? Kısırlaştırma, aşılama ne oranda yapılıyor? Kaç sokak hayvanı sahiplendirildi? Bu soruların karşılığı maalesef yok. Araştırdım ve hakikaten şeffaf karşılıklar yok.
4 Ekim farkındalık günü hayvanlar kadar etraf problemlerini da kapsadığından yeri gelmişken eklemek isterim. 1 Ağustos 2021 tarihinde Milas’ta başlayıp Bodrum’a sıçrayan, günlerce süren ve 400 bin metrekare ormanlık alanı küle çeviren yangın sonrası ‘‘Yanan her yeri daha ziyadesiyle ağaçlandırmak en başta gelen görevimizdir’’ denmişti. Yeni bilgi ise Mazı bölgesinin yanan ormanlık yerinin kamulaştırılarak bir Alman şirketine tahsis edildiği. Ağaç yerine ormanlık topraklara rüzgâr türbinleri dikilecek. Yutkunuyorum, susuyorum. Yeterli pazarlar.