Prof. Dr. Naci Görür, üç yıl evvelki Elazığ Depremi’nden sonra Doğu Anadolu Fayı üzerindeki Kahramanmaraş’a dikkat çekmişti. Öngörüsü yanlışsız çıktı ve 6 Şubat’ta 7.7 ve 7.6 büyüklüğünde iki sarsıntı meydan geldi. Tam 11 kent yıkıldı, 41 bini aşkın yurttaş hayatını kaybetti.
Görür, 6 Şubat’ın akabinde Hatay ve Adana için ihtar yaptı. Ve o da dün gerçekleşti. Hatay’da, 6.4 büyüklüğünde sarsıntı yaşandı.
Bu gelişme üzerine dün gece Prof. Görür’ü aradım.
Hem Hatay Depremi’nin mümkün sonuçlarını…
Hem de Görür’ün bundan sonra nerede bir sarsıntı beklediğini sordum.
Bu sizin öngördüğünüz sarsıntı miydi?
Evet. Kahramanmaraş zelzeleleri olunca “Hatay’a ve Adana havzasına dikkat” dedik. Onu dememizin nedeni, Kahramanmaraş’ta zelzele olunca gücün bir kısmını güneye, bir kısmını kuzeye transfer eder. Artık Hatay’da 6.4 olunca bizim beklediğimiz buydu. Ben bundan sonra Kahramanmaraş-Hatay ortasında daha büyük bir sarsıntı beklemiyorum. Kırılacak bir şey kalmadı. Güç büyük ölçüde boşaldı. Ufak tefek olur.
Bu bağımsız bir zelzele mi, Kahmanmaraş’ın tetiklediği bir zelzele mi?
Sismologlar çalışma yapıp diyebilirler ki “Bu artçı deprem” ya da “bağımsız.” Vallahi beni de ilgilendirmiyor. İster artçı olsun, ister bağımsız; bu akademik bir mevzu. Bilim dünyasında tartışılsın.
Nerede zelzele olacak, hangi fay kırılacak, o fay mı var, bu fay mı var; bu tartışmaların milletin gündeminden kalkmasını istiyorum. Hangisi olursa olsun, fark etmez, zelzele bir gerçekliktir. Ülkenin beka meselesidir. En kıymetli problemidir. 13 milyon yıldır zelzele üreten sistem bu coğrafyada oluşmuştur. Daha milyonlarca sene de devam edecektir. Biz de zelzeleleri durduramayacağıma nazaran ziyanını azaltacak zelzele dirençli kentler oluşturmaya yönelmeli, gücümüzü buraya vermeliyiz.
Bu zelzele öbür bir sarsıntısı tetikler mi?
Kahramanmaraş – Hatay ortasında tetiklenecek bir şey kalmadı. Ufak ufak artçılar olacak. Daha büyük zelzele yok. Lakin Adana havzasında fay sistemleri var. Doğu Anadolu Fayı’nın devamı. Onlarda sarsıntı olabilir, bekliyoruz. Bir de Kıbrıs’ta. Zira Anadolu, kimisine nazaran üç, kimisine nazaran yedi metre, Doğu Anadolu Fayı boyunca güneye kayıyor. Bu kayma sırasında saat ibresi tarafında döndü. O denli olduğu için Kıbrıs’ta fayları yükledi. Bir de Kıbrıs’ın güneyinde Helen-Kıbrıs yayı var. Anadolu bir manada Afrika levhasının üzerine tırmandı. Kıbrıs’ta faylarda bir gerilme kesinlikle olmuştur. Bir hareket olursa şaşırmayacağız. Orayı da uyarıyoruz.
Siz şu an Adana ve Kıbrıs’ı uyarıyorsunuz.
Evet. Niçin? Kahramanmaraş zelzeleleri oralara güç transfer etmiş olabileceği için.
Tsunami ihtimali?
Ben olacağını sanmıyorum. Doğrultu atımlı faylarda denizde hacim değişiliğine neden olacak hareketler beklemiyorum.
Hatay dün muhtemelen orta hasarlılar da yıkılmış olmalı. Hatay’a ne öneriyorsunuz?
Hükümet diyor ki, “Biz bir ayda hazırlığımızı yapacağız, bir senede konut yapacağız.” İtiraz ettim. “Sakın, bunu yapmayın, evvel mikro bölgeleme çalışması yapın, kent datalarını ona nazaran seçin” dedim. Ben bütün kentlerin mikro bölgeleme çalışmalarını yapıp ondan sonra zelzele dirençli kent olmayı onun üzerine bina etmelerini istedim.
Mikro bölgeleme nedir?
Bir kentin tabiatının tüm özelliklerini bilip kentin idaresini, yer kullanımını o datalara dayandırmak. Bir belediye lideri mikro bölgeleme dataları olmadan karar vermemeli. Mikro bölgelemede sarsıntı açısından tehdit ögeleri nelerdir? Mesela faylar. Hangi faylar kenti tehdit ediyor? Eni ne, uzunluğu ne, derinliği ne. Zelzele üretme dönemi ne? En büyük sarsıntı kapasitesi ne? Tarihi zelzeleler ne? Bunları bilecek ki, kent kaç büyüklüğünde bir zelzele tehdidi altında, onu bilsin. Mikro bölgelemede yer etütleri yapılır. Neresi sağlam, neresi çürük, nerede sıvılaşma oluyor… Belediye lideri bunu bilecek ki, “Şuralara bina yapmayın, yeşil alan olmak zorunda. Bu bölgede iki kattan fazla yaparsanız canınızı okurum. Şurada daha yüksek yapabilirsiniz, zira taban müsaittir” diyecek.
Bunlar çalışma yapılıyor, kaldırıp atıyorlar. Okuma yok, vizyon yok, bana anlattırma.
Hatay’a geldiğimiz vakit, bunlar diyor ki, “Bir ayda çabucak başlayacağız, bir senede bitireceğiz.” Ya mikro bölgeleme yapmadan olmaz. Hatta Twitter’da dedim ki “İnşallah sesimi duyururum.” Bir gün sonra bana bilgi geldi. Şöyle: “Hocam biz detaylı mikro bölgeleme yaparak, yer tespiti yapıyoruz.” Buradan anlaşılıyor ki, mikro bölgelemeyi de bilmiyorlar. Zannediyorlar ki mikrop bölgeleme anında yapılır. Bir yıldan evvel mikro bölgeleme yapamazsın. O denli ucuz da bir iş değil. 1999-2000’da İstanbul’da kimi semtlerde mikro bölgeleme yaparken, 25 milyon dolara ihaleler yapılıyor. Bu çok taraflı bir çalışma. O denli bir ayda, beş ayda olacak bir iş değil.
Bana bu bilgiyi veriyorlar ki sus üzere olsun. Biz susarız, ederiz lakin işin temeli bu değil. Yıkılmış bölgede yıllarca bekler mi beşerler, elbette birşey olacak. Bu iş bilimin ışığı altında olmalı.
Enkazın kaldırılması gerçek bir karar mı?
Artık beşerler yaşamıyorsa tabi ki kaldırılacak. Bunların yöntemine ve milletlerarası esaslara nazaran bertaraf edilmesi lazım. Aksi halde çok büyük etraf kirliliğine neden olurlar. Öbür ülkelerde geri dönüşüme tabi tutulur. Kıymetli ölçüde yarar elde edilir. Zelzelede verilen hasarın değerli bir kısmı geri dönüşümle sağlanır. Götürüp bir yere gömer, üzerini kapatırsınız, biyokimyasal ve fizikokimyasal tepki başlar ve zehirli ağır metal, toksik hususlar olur. Bunlar toprağa, akarsuya, deniz suyuna yayılır. Sarsıntının fiziki öldürdüklerinin yanında bir o kadar da uzun devirde kanser ve salgın hastalık olur. Başınıza nazaran götürüp derelere, kuyulara koyup üzerini örtemezsiniz. Yeraltı suyuyla ve havayla alakasını keseceksiniz. Aksi halde denize gidecek, balık yiyeceksiniz balıkla size gelecek besin zinciri vasıtasıyla. Latife değil, çocuk işi değil bunlar.
Meğer sarsıntıda Hatay Adliyesi’nde duruşma görülüyormuş!
Hatay, dün 6.4 ve 5.8 büyüklüğündeki iki zelzeleyle sarsılınca herkes şu soruyu sordu:
“Acaba binalarda kimse var mıydı?”
Neyse ki birkaç bina hariç, Hatay’daki binalara tamamı boştu. Devlet yetkililerinin günlerdir yaptığı binalara girilmemesi ihtarına Hataylılar büyük ölçüde uymuştu.
Uymayanlar olmuş muydu?
Olmuştu!
Onlardan biri de halbuki Hatay Adliyesiymiş!
Birkaç gün öncesine dek avlusunda kurulan çadırlarda hizmet veren Hatay Adliyesi, nedense binasına geri dönmüş. Ve zelzele sırasında binada duruşmalar görülüyormuş.
Avukat Bülent Akbay, dün gittiği bir soruşturma için adliyeye gittiğini ve binaya geçildiğini gördüğünü anlatıyor. İçeride duruşma görülürken zelzeleye yakalandıklarını anlatan Akbay, elektriklerin kesildiğini, sarsıntı olduğunu, sıvaların döküldüğünü, içeriyi toz bulutunun kapladığını, polislerin telefon ışığı sayesinde dışarıya çıkabildiklerini söylüyor.
Akbay anlatıyor:
“Antakya’da adliyeye gittim. Birinci, ikinci ve üçüncü katının açık olduğunu gördüm ve çok şaşırdım. Daha evvel çadırdaydılar. Adliyede savcıların, adliye işçisinden kimilerinin ve polislerin orada olduğunu gördüm. Yargıçların dışındaki herkes neredeyse kent dışından görevlendirilmişti. Saat sekiz civarında duruşma salonundayken, tam hakim karar verecekken, birden elektrik kesildi, fevkalade bir sarsıntı olmaya başladı, duvarlardan sıvalar dökülmeye, çatırtılar gelmeye başladı. Adliye binası altı katlı olduğu için birinci sarsıntının sallantısı devam ederken, ikinci zelzele geldi. 4-5 dakika yerimizden kalkamadık. Toz bulutuna döndü. Karanlıkta polislerin telefon ışıklarıyla dışarı çıktık. O adliyeye adam sokmak cinayet üzere bir şey.”
Gerçekten de bir cinayeti kolaylaştırmak, bu.
Aklıma almıyor.
Ya adliye binası çökseydi?
Ya yargıçlar, savcılar, avukatlar, polisler ve vatandaşlar enkaz altında kalsaydı?
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, “Binalara girmeyin” ikazını, konutuna adım atmayan vatandaşa değil, yargı işçisini adliye binasına sokan sorumsuzlara yapmalı.